Жагжид цэцэн гуайд морин хуурын ая єргєлєє

(тэмдэглэл)

Долоон vе дамжсан Харчин аймгийн захирагчийн хvv, Шилийн гол аймгийн гутгаар дарга, Дэ вангийн гадаад хэргийн сайд явсан Жагжид цэцэн гуай нас сvvдэр 90 гарсан ч бие эрvvл, ухаан саруул амьдарч байна. Сvvлийн хэдэн сар євгєн эрдэмтэнтэй уулзаагvй байтал Боржигны тал хамтлагийн морин хуурч, туульч, хєємийчин Г. Эрдэнэбаатар нутаг буцахаасаа ємнє очиж золгохыг хvссэн юм. Эрдэнэбаатар бол боржигны нэрт хуурч Гомбодоржийн хvv, удам дамжин євлєж авсан эрдэмтэй, сэтгэл их сайтай, хуурыг маш сайн сийлдэг уран хvн. Жагжид цэцэн гуайнх жаахан зайтай тул Эрдэнэбаатарыг хvv Мєнхбаяртай нь дайрч аваад эртхэн гарлаа. Биднийг очиход Жагжид цэцэн гуай, хатан Оюунгэрэлтэйгээ угтаж аваад их баярлаж байна аа. Охидууд нь (уг нь жар гарсан улс л даа) цай хоол болоод явчихав. Эрдэнэбаатар євгєн эрдэмтнийг хvндэтгэн урлагийн хувцастай хуурдахаар болов. Өвгєн хуучны хvн гэсэндээ ирсэн зочиноо хvндлээд улаан зангиагаар гангарлаа. Эрдэмтний ном дvvрэн гэрт хуурын эшиг уянгалаад хэсэгхэн хормын дараа Жагжид цэцэн гуай нvvрээ даран мэгшлээ. Сэтгэл нь хєдлєє биз ээ. Хуурч бид хоёр ч золтой л дагаад бємбєрvvлчихсэнгvй, нармай их шахирсан даа. Ардын дуунууд, Алтайн магтаал, хуурын магтаал, vvлэн бор тоглоод тууль хайллаа. Хосгvй хоёр чавхтасан дээр домог амилахад урдын туулсан замаа бодсон Жагжид цэцэн гуай vе vе нулмисаа арчин шvvрс алдах нь элэг эмтэрч, єр євдєм байв. Настныг баярлуулж байгаадаа сэтгэл огших тэрхэн агшинд Уянга нутгийн тос даасан ааруул мэт бор євгєчvvлийн царай єєрийн эрхгvй сэтгэлд тодорч, тэдний “хvн сударыг дээдлэ” сургаал vлгэрээс буусан лугаа санагдав. Тоглолт єндєрлєж, бид хууч дэлгэлээ.

Догдлож хөөрсөн Жагжид цэцэн гуай “-Би Харчин аймгийн хүн. Харчингууд Чингис хааны хүргэн (тавнан), харц ядуу гаралтай хүмүүс. Гэхдээ манай харчингууд тэгж өөрсдийгөө бодохгүй, харчин бол харааны харц, Чингис хааны цэрэгт харах нүд болж явсан гэж өргөж тайлбарлана. Хэдийгээр би цагаан хэрмээр нутагтай харчин хүн ч үзэмчин ноёдын дунд өссөн. Үзэмчингүүд Бээжин орохдоо манай хошуугаар дайрдаг болохоор миний аав үзэмчин ноёдтой шадар сайн явсан юм. Хожим би аавын найз нарт итгэмжлэгдэж, Шилийн голын чуулганы албанд суух болсон. Түүнээс харчин хүн тийм ч амар үзэмчин, авга нарын дунд суудлаа олохгүй. Хүн цэх шударга явбал бусдын итгэлийг олдог юм. Үзэмчиний дээдэс язгууртнууд халуун элгэн сэтгэлтэй болохоор нь сөнөдийн Дэ ванд хамаг хэргээ хамруулсан, Дэ ван итгэлийг олоод их юм хийсэн. Дэ ван олон шинэ ажил хийсэн. Дэ ван Шилийн голынхны гэзгийг тайрах гэж бөөн хэрэг дэгдэв. Гэзэг бол тостой, бохир, дээл цамцны захыг хэртүүлдэг гээд тайрахаар шийдсэн хэрэг. Манайхан ч гэзэг ямар гэм хийсийм гээд тас зөрж билээ. Их хүчиртэй ажил болж байж гэзгийг тайрав даа. Араас Халхын цэрэг орж ирсэн нь Өвөр Монголд их тустай хэрэг болсон доо. Тэгээгүйсэн бол хятадууд хурдан дүүрэх байсан юм.” гээд нэлээд хууч хөөрснийг бичлэгт шингээж авлаа. Харь газар ийм сайхан монгол хүнтэй таарна гэдэг зүүд мэт тохиолдол болно. Олон цаг өвгөн эрдэмтнийг чилээгээд буцахад “-За хүүхээ, чамайг үзэгдэхгүй болохоор монгол хэлээ мартчих гээд байна, ирж байгаарай” гэсээр доглон нулмистай биднийг үдлээ. Буурал настныг баярлуулж, буянтай сургаалийг нь сонсоно гэдэг язгуурын монгол соёл болюу.

2007.01.6