Tuesday, March 9, 2010

Монгол соёлын хэрмийг хамтдаа босгоё


Халимагийн алдарт жангарч Окна Цагаан Замтай хийсэн ярилцлага

Монголд “Ээжийн дуу”-гаараа хит болсон жангарч Цагаан Замтай холбоо тогтооход тулсалсан Монгол Америкийн Соёлын Холбооны ерөнхийлөгч Санж Алтан ахад гүн талархснаа илэрхийлье.

Ш. Баатар
Америкийн Баруун Эргийн Монголчуудын Соёлын Сан


Мэнд сайн, сар шинэ сайхан шинэлж байна уу? Америкийн Баруун Эргийн Монголчуудын сангийн хvн би Санж ахаас таны утсыг аваад ярьж байна. Америкийн Монголчуудын Замдаан сэтгүүлдээ зориулж таньтай хэдэн хурам хєєрєх гэсэн билээ. Ямар хэлээр яривал та таалах бол?

Мэнд сайн байна аа. Сайхан шинэлж байна уу. Та монголоор, калимакаар, оросоор, англиар ярьж болно оо. Манай нютакаар сонин икэтэй, дэлгэр сайхан цагаалгана болж байна. Аав эжий, акан дүүстэйгээ золгож, цагаан сараа өргөн сайхан тэмдэглэж байна.

Таны алдрыг Владимир Окнаeвич Каруeв гэдэг. Гэтэл яагаад хvмvvс таныг Цагаан Зам гэж нэрлэсэн юм бэ?

Миний ээжийн өксөн нэр. 1957 онд Сибирийн цөллөгөөс Калимактаа буцахдаа би зам зуур төрсөн болоод Зам гэдэг нэртэй болж, нютактаа саадгүй буцахын баяртай сайхныг билэгшээж Цагаан хэмээн тодотгосон гэнэ. Би Икэ Бөксу Баактуудаас гаралтай. Манай удaмд Элан Уул гэж алдартай жангарч күн байсан.

Бvх Монгол туургатан таныг жангарч гэдгээр нь мэднэ. Та хэрхэн туульч болсон юм вэ?

Намайг кюүкэд байхад “бяцхан цагаан өвгөн” гэж хочилдог байсан. Би дандаа көгшдийн яриаг чагнаад суучихдаг, бусад кюүкдүүдтэй ер тоглодоггүй байсан болохоор л тэр. Би сургуулиа төгсөөд цэрэгт явсан. Тэгээд инжинер болоод ажилд орсон ч нэг л сэтгэл хангалуун биш байлаа. Ажил хийгээд ирээдүйгээ олж харсангүй. Жангартаа улам икэ дуртай, найз нөхдийн хүрээнд тууль хайлдаг байлаа. Тэгээд 1987 оноос олнa газар Жангар хайлж, 90 оны Жангарын баярт оролцсон. Тюүнээс өмнө бага наснаасаа би олон удаа хачин зүүд зүүдэлдэг байв. Нэг нь гэхэд цагаан өвгөн намайг “Жангар хайл” гээд үргэлж шаардана. Би ч тууль хайлах дургүй, тэгээд зүүдэндээ дахиад л шавдуулна. Олна өмнө гарч тууль хайлахaас их санаа зовно. Тэгээд ер бусын хүчний шахалтаар би олна өмнө тууль хайлах болсон. Жангарын баяр дээр надад жангарч цол өгсөн. Энэ нь миний албан ёсны цол болж хувирсан.

Та хаана хаана явж Жангарын тууль хайлсан бэ? Таны vзэгчид одоо хэн бэ?

Би нэлээд хэдэн оронд явлаа. Монголоос гадна Францад олон удаа очлоо. Одоо ч тэдэнтэй холбоотой ажиллаж байна. Калимакууд, буриадууд, монголчууддаа эхлээд тууль хайлж байлаа. Одоо олон улсын хэмжээнд хүртлээ өссөн гэж хэлж болно.

Та одоо Халимаг улсад ямар ажил хийж, юу эрхэлж байна вэ?

Би Ерөнхийлөгчийн нарийн бичгийн дарга, зөвлөх кийнэ, орнa соёлын ажил кийнэ. Калимaкийн жангарч Цагаан Зам гэхээр манай тэнд сайн мэднэ ээ. Дараа сард Mонголд очиж уртын дууны наадамд орох санаатай байсан, амжсангүй. Чөлөө таарвал наадмаар Монгол хүрмээр байна. 8-9 сард нэгэн хөгжмийн наадам Монголд болно гэнэ. Тюүнд намайг урина гэж байсан. Одоогоор сураггүй байна.

Таны уран бүтээлийн онгод ямар байна. Ээжийн дууны клипийг үзэхэд сэтгэлд нэг л дотно, тун сайхан байх юм. Та энэ клипийг 2-3 жилийн ємнє Монголд очихдоо хийсэн үү?

Бид хархираа хөөмийг сайн хөгжүүлмээр байна. Энэ жилдээ багтаж Калимакт Mонгол туургатны хархирaа хөөмийн баяр хийхээр бодож байна. Баярт 30-40 хөөмийчин, дуучин, туульч, уран бүтээлчид Монгол, Калимак, Тува, Буриадаас орох юм. Би өөрийнхөө хайлсан тууль, дууны CD-г Францын Будда Рекoрдинг Студийн Клауди гэдэг хүнээр бичүүлсэн. Нэлээд хэдэн дуутай энэ CD гарахаар Еврoпын орнуудад зарагдана. Удахгүй CD бэлэн болно. “Бөөгийн дуу” (Shamans Voice) нэртэй альбом гарна даа. “Ээжийн Дуун” бол Гайа гэдэг альбомд орсон байгаа. Өнгөрсөн оны 11 сард Монголд очоод энэ клипээ гүйцээсэн. Монгол хүнийг моригүйгээр яаж төсөөлж болох вэ.

Таны хамгийн эрхэмлэж явдаг нандин зvйл юу вэ?

Мoнгoлчууд, Калимакууд бид ядуу байна. Ядуугийн эрхэнд гадагш гарч амьдарч байна. Гадны нютакт амьдрахдаа өөрийн соёлоо эрхэмлэх хэрэгтэй. Би Mонгол соёлдоо хайртай. Соёлоо хайрлаж, соёлоо хадаглаж байхад буцаад хэзээ нэгэн цагт нийлнэ. Бид эзэн Чингисийн үеэс хадгалж, дээдэлж ирсэн эрхэм нандин өөрийн соёлтой хүмүүс. Yүнээс өөр нандин юм юу байна.

Дэлхийн олон оронд Монгол үндэстэн тарсан. Оросод Халимаг, Буриад, Тува, Алтай, Хятадад олон Монгол аймгууд бий. Энэ тархай бутархай монголчуудын эв нэгдлийн талаар ямар юм хиймээр санагддаг вэ?

Хамгийн чухал нь бид нийлж кэрэм босгох хэрэгтэй. Соёлын кэрэм босгож, босоогоороо оршин тогтнож, соёлоороо өөр хоорондоо холбогдох хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол шал болно. Шалан дээр хэн ч гишгэнэ. Yүнийг бид мартаж болохгүй юм. Соёлоороо холбогдож байж, дотно харилцаа тогтооно. Сайн харилцаа тогтож байж, хамтдаа ажиллана. Тэгэж л бид гал голомтоо авч явах юм. Энэ соёлоо дэлгэрүүлэх юм бол Чингисийн соёл гэдгээр нь дэлхий дахинд биднийг мэднэ.

Амeрикт монголчууд олон бий. Хэрвээ хүсвэл та Амeрикт ирж тоглож чадах уу?

Урих юм бол очно оо. Тоглолт хийвэл ганцаараа очихгүй. Намайг дагаж явдаг нэг, хоёр хүн бий, тэдэнтэйгээ хүрнэ. Тэгээд хөтөлбөртөө тааруулаад урт, богино Жангар хайлан дундуур нь хархириа хөөмийн дуу оруулна.

Сар шинийн баярыг тохиолдуулж Монгол ах дvv нартаа юу хүсэх вэ?

Жилээс жилд цагаан сараа өргөн дэлгэр тэмдэглэж, аав ээжийгээ ачилж, алтан ганжир шиг гялалзаж, олон нийтээрээ өвдөх өвчингүй энх амар яваарай.

Баруун Монголын уухайт түмний бамбарын оч мэт гэрэлтэн бадарч яваа цагийг эзэлсэн жангарч Цагаан Зам танаа Монгол тvмнээ тєлєєлж сайн бүхний дээжээс сэрчимлэн єргєе. Хурай. Хурай. Хурай.


Замдаан сэтгүүлийн 17-р дугаараас
2004 оны 1 сар

Monday, March 8, 2010

Бурханы шашин Монголынх уу?


Монголд Бурханы шашин Төвдөөс хамгийн сүүлд дэлгэрсэн нь үнэн. Манай өвөг дээдэс Бурханы шашныг дэлгэрүүлэх эхэн үедээ гүн ухааныг сургаалиудыг энгийн жижиг ном сургаалиас эхлээд их хөлгөн судар Ганжуур, Данжуур хүртэл монгол хэлнээ орчуулан ард түмэндээ хүргэж байсан хэдий ч, хожим Манж, Xятадын бодлогын нөлөөгөөр Монголд Бурханы шашныг зөвхөн төвд хэлээр дагнан дэлгэрүүлэх болсон байна. Ингэснээр лам нарт Бурханы шашны онолыг хурдан түргэн өндөр түвшинд сурах боломж нээгдсэн ч ард түмэнд хүрэхдээ ихэд бүрхэг болж, улмаар мухар сүсгийн тал нь давамгайлах болжээ. Гэхдээ сурч мэдэж ухаарах гэсэн хүн бүхэн өөрийн багшаараа дамжин Бурханы шашны гүн ухааны сургаалыг сурах боломжтой байв. Ийм болохоор сурч мэдэх, гэгээрч боловсрох гэдэг хувь хүнээс ихээхэн хамаарч байжээ.

Монгол түмний ахуй амьдралд олон зуун жилийн турш нэвт шингэж ирсэн Бурхан шашны нөлөө бусад гадны соёлоос хэт давамгай байснаас бүх улбаа нь өнөөгийн бидэнд уламжлагдаж ирсэн. Тийм ч учраас бид өнөөдөр мэдсэн мэдээгүй олон янзын Бурханы шашинтай холбогдол бүхий зан үйлийг өдөр тутмын амьдралдаа хэрэглэж байна. Эдгээр зан үйл нь Бурханы шашнаар дамжуулан хадгалж үлдсэн бөөгийн шашины уламжлалтай бас холбоотой. Үүгээрээ Төвдөд дэлгэрсэн Бурханы шашины зан үйлээс манай шашны уламжлал ялгаатай байна.

Коммунист дэглэм тогтсоноос хойш 50-60 жил Бурханы шашныг үндсээр нь арилгаж цэвэрлэх гэж оролдсон боловч, өдөр тутмын зан үйлээ хаях болон өмнөх нэг хоёр үеэсээ тийм амар салах боломжгүй байсан учир Бурханы шашин асуудал нууцлаг байдалд орж, хүн ардын ихэнхийн сэтгэл зүрхэнд хэвээр үлджээ. Ардчиллын дараахи жилүүдэд гадны шашин соёлын олон урсгалууд Монголд орж ирсэн хэдий ч өөрийн гэсэн үндэс cуурь муу учир Бурханы шашны дээр гартaл төдийлөн хөгжиж чадаагүй байна. Харин Бурханы шашинд улам дэлгэрэх өргөн боломж олджээ. Гэхдээ манайхан Бурханы шашныг дэлгэрүүлэхдээ, сүм хийд барих, суварга босгох, лам нарын тоог олшруулах зэрэг хэлбэрийн хувьд ихээхэн анхаарсан хэдий ч онол сургалт нь тийм хурдан сайжирч чадахгүй байна.

Энэтхэгт олон монгол залууc шавилан сууж, эрдэмтэй олон мэргэд бий болж байгаа нь ихээхэн сайн талтай боловч, Төвдийн нөлөө ихээхэн бий болохоос бас болгоомжлох нөхцөл байдал үүсч байна. Тухайлбал монголчууд маань урд өмнө судалж сонирхдоггүй байсан шүгдэн сахиусны асуудлыг нэлээд сөхөж үзэх болжээ. Энэ бол манайхан нэг их оролдоод байхаар зүйл биш, цэвэр төвдүүдийн дотоод асуудал гэж би боддог юм. Манайхан тэр байтугай юмаа сэргээж чадаагүй байна. Бас бид тусгаар улс, бидний зан заншил, ахуй өөр учир эцэг өвгөдийн уламжлалыг дагваас зохионо.

Монгол нутагт ирээд монгол оюунаар сэлбэгдэж, монгол зан үйлтэй уялдаа холбоотой болоод хэдэн зуун жил болсон учир Бурханы шашин бол Монголынx юм. Бурханы шашин анх пали хэлээр, дараа нь төвд, хятад, монгол, манж, бирма, тай, солонгос, япoн зэрэг олон хэлэнд дэлгэрсэн. Харин Ганжуур Данжуур орчуулагдсан нь төвд, хятад, монгол, манж хэл юм. Бурханы шашины ёсонд Ганжуур Данжуур аль хэлээр дэлгэрснээр нь авч үздэг. Манжууд нэгэнт Xятадад уусч алга болсон учир монголчууд бид MONGOLIAN BUDDHISM гэж хэлэx бүрэн үндэстэй. Tөвдүүд бас үүнд дургүй, харин тэд TIBETAN BUDDHISM IN MONGOLIA гэж үздэг юм. Төвдүүд нэгэнт тусгаар тогтнолоо бүрэн алдсан тул ийм бодлого явуулах нь зүйд огт нийцэхгүй. Хүссэн, хүсээгүй бодит байдал CHINESE TIBETAN BUDDHISM гэж хэлэхэд хүргээд байнa. Ингэхээр бид Монголын Бурханы шашин (MONGOLIAN BUDDHISM) гэж байнга хэрэглэж, гадна дотнын олон хэлээр буулгаж байх нь нэн чухал. Энэ бүхэн миний хувийн бодол юм шүү. Хувийн бодол алдаатай байж болох тул та бүхэн гэгээн ухаандаа тунгаан бодно буй за.

2010 оны 3 сарын 8