Жагжид Цэцэн авхайг vдлээ

Өглөө эртлэн ажилдаа ирсэн би 10 цагаас өмнөхөн аравхан минут хурдны замаар давхиад Моунтайн Вью (Mountain View) хотын Колониел оршуулгa ёслолын танхимд хүрлээ. Жагжид Цэцэн авхайн эхнэр Оюунгэрэл хатан, том хүү Бат, бага хүү Амар, охид Бадамцэцэг, Сэчинчимэг, Сэчингэрэл, Мэй (Гоо) нар болон ач зээ, худ ураг, төрөл садан, анд олон нөхөд нь цугласан байв. Католик шашины сүм лугаа олон урт сандал эгнүүлсэн саруул цагаан танхимын хойморт залсан хүрэн зандан авсны хагас нээсэн цээжээр Жагжид авхай амгалан тайван нойрч буй харагдав. Түүний төлөв түвшин дүр, өтгөн саарал хөмсөг, өргөн магнай, буурал халимаг, бүтэн аниатай нүд нэн амарлангүй. Хэдхэн сарын өмнө надтай хуучилж байсан тэр дүрээрээ нойрсч байлаа. Буурлын шарилыг тойруулаад олон баглаа өнгийн цэцгийг эгнүүлэн өрж, тэргүүн тушаад нь түүний гүнгүрваад залсан зургийг хадаг татан байрлуулжээ. Бага охины нөхөр салaх ёслолын арга хэмжээг нээж, бага хүү Амар үргэлжлүүлэн үг хэллээ. Ах дүү төрөл төрөгсөд нь удаа дараалан үг хэллээ. Харамсалтай нь хятад хэл ойлгохгүй болохоор юу хэлснийг би мэдсэнгүй. Хүн мөн амархан хувирдаг юм байна, тэр сайхан монгол хэлтэй монгол эрдэмтэн өвгөний хүүхдүүд бүгд Тайван аялгатай хятадаар ярьж байлаа. Зөвхөн ганц үе өнгөрөхөд хайлж уусаад ийм л болдог юм байна. Тэдний ярианд Жорж Буш, Очирбат, Улаанбаатар хэмээн хэдэн үг гарч байгааг би анзаарав. Лавтай 1992 онд Монгол Улсын анхны ерөнхийлөгч П.Очирбат АНУ-д айлчилж эцэг Буштай уулзахад Жагжид Цэцэн гуай орчуулга хийж байсныг дурсан ярьсан биз ээ. Үг хэлэх миний ээлж ирэхэд Жагжид Цэцэн авхайн талаар өөрийн мэдэхээ дурсан хэлээд Монгол Америкийн Соёлын Нийгэмлэгийн ерөнхийлөгч Санж Алтан гуайн ирүүлсэн гашуудлын захиаг бас уншив. “-Өвгөн ах намайг гэрт нь хүрэхэд учиргүй их баярладаг байлаа. Монголын түүхийг маш нягт нямбай ярьж өгдөг, явах болохоор дараа хурдан ирээрэй, чамайг иртэл монголоор би ярихгүй. Хэрвээ чи хөгшин намайг тоож ирэхгүй бол би монгол хэлээ мартчихна шүү гээд тун дотно байдаг байж дээ. Өвгөн ах таны Монголын түүх соёлыг дэлхий дахинаа дэлгэрүүлэхэд хийж бүтээсэн гавьяат үйлсийг тань хойч үеийн монголчууд бид мартахгүй” хэмээн аль болохоор Санж Алтан гуайн захидалтай давхардуулахгүй хэдэн үг хэлэв. Лувсан Хайдав гуай хадаг өргөж, Сэра хийдийн ламтан Дамчаабазар, Монгол Улсын Гандан хийдийн Ядага дацангийн их гэсгүй Цэрэнжамц ламтан, Дашчойлон хийдийн унзад лам Гомбодорж нар буяны ерөөл хурлаа. Жагжид Цэцэн гуайнхан бол бүгд Бурханы шашинтай улс, алсын Америк оронд монгол гэлэнгүүдээр ном хуруулсандаа ихэд бэлэгшээн баярлаж байв. Цугласан олон салах ёслол хийсний дараа Жагжид Цэцэний цоцсыг шарилын машинаар Лос Алтос хотын салхит ногоон толгодын дунд орших “Тэнгэрийн хаалга” хэмээх оршуулгын газарт хүргэв. Харчины хонгор талаас зөөлөн дулаан уур амьсгалтай Кальфорн мужийн намхан ногоон толгод хүртэл амьдралын урт замыг Жагжид гуай туулахдаа монгол түмний зовлонг яс махандаа тултал мэдэрчээ. Энэ тухайгаа надад ийнхүү хуучилж байсан юм. “-Монгол хүнд гай зовлон гаднаас ирэхээс илүү монгол хүн өөрөө гай зовлон даллан авч ирдэг юм. Холуур явсан гай зовлонг монголчууд өөрсдөө олон удаа дагуулж ирсэн дээ. Хорчин аймгийн ноёд Mанжид хүчээ өгч монгол нь монголоо цохисон. Хятад тариачдыг монгол ноёд хээл хахуулиар нутагтаа авч ирээд газраа эвдүүлсэн. Тэднийг монголчууд өөрсдөө урьж дуудаж нутагтаа суулгаад хожим харуусаад барахгүй гай зовлонд унасан” гэж билээ. Энэ юутай үнэн үг вэ? Монгол компанийн эзэд Улаанбаатарыг хятад барилгачдаар дүүргэсэн нь өвгөн эрдэмтний үнэн үгийн нэгэн илрэл бус уу. “-Манай нутагт монгол монголдоо муу, модон хударга илжигэндээ муу гэдэг зүйр үг бий. Энэ их үнэн үг юм. Япончууд орж ирчихээд Чуулалт хаалганд монгол ноёдыг хүлээн авч уулзахад тэд харийн хүмүүст биесээ хэмлэн муулж улам нэр хүндээ алдаж, зорилгоо нэгтгэж чадалгүй таран бутарсан юм. Энэ хэцүү зангаасаа болоод өвөр монголчууд өөр хоорондоо нэгдэж чадалгүй үймсээр бусдын хоол болов. Ар монголчууд та нар дотроо эвтэй байж монгол түмний гал голомтoo мандуулах хэрэгтэй. Урдаа өвөр монголгүй бол та нар урдаасаа хайлчихсан, ардаа буриад, урианхайгуй (тува) бол та нар араасаа хайлчихсан. Тэгэж бодохоор халхууд маань хувьтай улсаа. Эзэн хичээвэл заяа хичээнэ” гээд их том санаа алдаад ярьдагсан. Мөнх хөх тэнгэрийн дор нов ногоон толгодын энгэрт өвгөн эрдэмтэн нойрслоо. Хийсэн бүтээсэн нь монгол түмний дунд мөнхөрлөө. Толгодыг илбэх уяхан салхи номхон дөлгөөн далайг туулж Xарчины хoнгор шар талд хүрнэ байх аа.

Өвгөн эрдэмтний молхи шавь
Ш.Баатар Сан Франциско
www.zamdaan.com
2009 оны 7 сарын 23