Алиcиа Кампи: Америкт сайхан амьдрах ирээдvй монголчуудад бас бий

Бэй Аэриагийн Монголчуудын Холбооноос Ажаа гэгээний тєвд хийсэн уулзалт дээр АНУ-ын ахмад дипломат, Монгол-Америкийн харилцааг vvсгэн байгуулагчдын нэг, доктор Алиcиа Кампи гуайн хэлсэн vг. Тэрээр одоо хэлэлцэгдэж байгаа цагаачлалын хуулийн талаар ч бас санаа бодлоо хуваалцсан юм

Д.Лувсанжамбаа: -Таныг манай уулзалтанд хvрэлцэн ирсэнд холбооны зvгээс гvнээ талархах ялдамд энэ удаагийн монголч эрдэмтдийн хурлын тухай сэтгэгдлээ бидэнд хэлнэ vv? Санаанд хvрсэн сайхан хурал болж чадав уу? Монгол-Америкийн харилцаа болон Монголын нийгэмлэгийн ажил vйлс ямар тvвшинд явж байна?

Алиcиа Кампи: -Монголын нийгэмлэгээс дэлхийн монголч эрдэмтдэд зориулан жил бvр хийдэг хурлыг найрсгаар хvлээн авч дэмжин явуулсан БАМХ-ны та бvхэн, ялангуяа Баатар, Лувсанжамбаа нарт нийт гишvvдийнхээ ємнєєс гvн талархал илэрхийлж байна. Монголын нийгэмлэгт сvvлийн 30 жилийн турш миний бие хамаарч ирсэн билээ. Миний багш, та бvхний сайн мэдэх Хянганы Гомбожав байсан юм. Би Индианагийн их сургуульд эрдмийн зэрэг горилон сурч байгаад тус нийгэмлэгийг анх байгуулcан мєчєєс нь элсэн орсон хvн. Монголын тухай америкуудын бичсэн 60-аад оны материалыг би бvр Харвардад байхдаа уншиж эхэлсэн. Энэ єнє удаан жилийн хугацаанд Монголын нийгэмлэгээс явуулж ирсэн олон хурлуудаас Сан Францискод хийсэн энэ хурал илvv онцлог болов. Энэ хурлын тухай сэтгэгдлээ би єнєє єглєє тус нийгэмлэгийн ерєнхийлєгч Хенри Шварц гуайг Вашинтон муж руу мордохын ємнєхєн нь уулзан хэлээд, тvvнд баяр хvргэж, хамгийн амжилттай арга хэмжээ болсныг онцгойлон дvгнэлээ.

Хурал амжилттай болох хамгийн гол шалтгаан нь энэ хотын (Оакландыг оруулаад) Монголчуудын Холбооны та нар хvч тvрэн оролцсонд оршино. Xуралд илтгэл тавилаа, хуралд зориулж урлагийн тоглолт хийлээ, хуралд зориулж бэсрэг vзэсгэлэн гаргалаа, бас сонсогчоор хvртэл оролцов. Би 10 жилийн ємнє баруун эрэгт, Сан Франциско, Сан Диэгo, Вашингтон мужийн Сэатл, тєвийн мужийн Чикаго хотод тус нийгэмлэгийн эрдэм шинжилгээний хуралд оролцож байв. Тэгэхэд хэзээ ч ийм олон монгол цустaй хvмvvс оролцсон, зохион байгуулалцсан хуралтай огт таарч байсангvй. Yvгээр би хоёр зvйлийг нотлон хэлж чадна. Юуны тvрvvнд хэлэхэд энэ хавьд Америкийн бvх хотуудаас илvv олон монголчууд оршин сууж байна. Кальфорн мужийн монголчууд бол хамгийн залуу шинэ vеийн єсч яваа бvлэг. Хоёр дахь хvчин зvйл нь та бvхэн зохион байгуулалттай, соёлоо хайрлаж чаддаг, єв тvvхээ эрхэмлэн дээдэлж явдгийг бас харуулж байна. Та нар ч єєрсдийнхєє мэдлэгийг бусадтай хуваалцахыг хvсчээ. Монголч эрдэмтэд бол Монголын тухай зєвхєн ном зохиолooс vзэж, судалж, жилдээ нэг хоёр удаа хоорондоо уулзаж ярилцдаг хvмvvс. Харин энд монголчуудтай бодитойгоор уулзлаа. Шварц гуайд би “-Бид хэзээ ч ийм амжилттай хурал баруун эрэгт зохиож байсан удаагvй. Бидний бэлтгэсэн єрєє хангалтгvй жижигхэн байлаа. Надад харин асуулт гарч ирэв. Зvvн эрэгт харин яадаг билээ. Вашинтон ДC юу болдог билээ!” хэмээн учирлав.

Би Вашингтон, Нью Йoркт амьдралынхаа ихэнх vеийг єнгєрvvлсэн. Тэр хавьд монголчуудын тvрvv vеийнхэн амьдарч ирсэн. Гол нь Нью Жерзийд амьдардаг халимаг хvмvvс. Тэдгээр халимаг хvмvvстэй би 50-иад оноос уулзаж, ярилцаж ирсэн. Монгол Улсаас хvн ирэхээс бvр ємнєх явдал шvv дээ. Олон тєрлийн, олон ашиг сонирхолтой монголчуудтай би уулзаж ирсэн. Миний хийж байсан ажил бол АНУ-ын тєрийн департамент ба тусгаар тогтoносон Монгол Улстай тєрийн дипломат харилцаа тогтооход гар бие оролцож байв. Энэ хоёр орны хооронд найрсаг харилцаа тогтоохын тулд олон арван жил болсон. 1978 он хvртэл ямарч амжилт олоогvй явсаар ирсэн юм. Энэ харилцааг тогтооход хувь нэмрээ оруулсaн би єєрєє єєртєє бахархдаг. Хянганы Гомбожав багш мєн их хувь нэмэр оруулсан. Бид 1961-63 онуудад Монголыг НYБ-д элсvvлэх гэж хамаг хvчээ шавхан ажиллаж байлаа. Монголын НYБ-д элсэхэд АНУ-ыг хориг саад тавихгvй байлгах талаар бvх арга хэмжээг бид авч ирсэн. Энэ бол асар их тvvхтэй яриад барагдахгvй зvйл. Харин одоо зvvн эрэгт олон монголчууд амьдарч байна. Зарим нь НYБ-д хvртэл ажиллаж байгаа. Монгол Улсын Элчин сайдын яам байна. Монголтой холбоотой бизнес хийж буй байгууллагa олон байна. Нью Йoркт ч Монголын Байнгын тєлєєлєгчийн газар бий. Гэтэл баруун эрэгт ийм харилцаа тогтож чадаагvй єнєєг хvрсэн. Гэтэл та нарын нєлєє их хvчтэй гарч ирлээ. Зvvн эрэг, Денвер, Чикаго, Блvvмингтoнд, хаана ч ийм цартай том хурал болж байсангvй. Анхны ийм сайн хамтын хурал болов. Хэлэх vг олдохооргvй баярлаж байна. Монголчууд, Монголыг сонирхсон америкуудтай хамт оролцсон ийм хурлыг би урд ємнє харж байгаагvй. Yнэн нь энэ. Би одоо буцаж очоод Вашингтонд байдаг монгол нєхдєдєє энэ тухай ярьж юу vзснээ хэлнэ. Нью Йoркт ч мєн адил очоод заавал сайрхаж хэлнэ (инээв).

Ш.Баатар: -Кампи гуай та олон жил Америкийн тєрд ажиллаж ирсэн их туршлагатай дипломат хvн Одоо энд оршин суугаа монголчуудын сэтгэлийг зовоосон цагаачлалын асуудал эд яригдаж байгаа vе. Таныг мєн энэ цагаачлалын хуулийг боловсруулахад оролцож байгаа талаар дуулсан юм. Ингэж гар бие оролцож буй хvний хувьд та цагаачлалын хууль хэрхэн шийдэгдэх талаар мэдэх зvйлээ боломжийнхоо хэрээр бидэнд ярьж єгнє vv?

Р.Баасан: -Кампи гуайн тухай товч танилцуулья. АНУ-ын дипломат албанаас чєлєєнд гарсны дараа Конгресс ба Засгийн газарт зєвєлгєє єгдєг Засгийн газрын харъяа байгууллагат хуулийн зєвлєхєєр ажиллаж байна. Ази, дорно дахины асуудлаар цагаачлалтай холбоотой зєвєлгєєг єгч, энэ талаар хуулийн тєсєл боловсруулдаг, асуудлыг Конгресст гардан танилцуулдаг хvн.

Алиcиа Кампи: -Цагаачлалын асуудалд би их цаг зардаггvй. Цагаачлалын бодлогын чанартай асуудлыг Лувсанжамбаагийн ємнє тавьсан “-Монгол судлал одоо Америкт ямар шатандаа явaа, ямар саад тотгор тохиолдож буй, цаашид яах хандлагтай байна” гэсэнтэй холбон ярих нь зvйтэй. АНУ Монголтой харьцах харилцаа, АНУ-ын Монгол дахь сонирхол хаашаа явж байна гэдэгтэй шууд холбоотой.

Одоогийн vзэж байгаа судалгаагаар 12 сая хvн тодорхой статусгvй энэ оронд амьдарч байна гэж бид итгэж байгаа. Эдгээр хvмvvст визтэй орж ирээд виз нь дууссан, бvр огт визгvй орж ирсэн хvмvvс хамаарч байна. Гол нь Мексикийн хилээр гvйж орж ирсэн хvмvvс хамаарна. Миний хариуцаж байгаа ажлын нэг хэсэг нь эдгээр хvмvvсийн эрх ашгийг хуульчдад танилцуулдаг юм. Тэд шvvх дээр ялсан ч, ялагдсан ч хуульчид мєнгє тєлнє. Миний хуульчидтай хийх ажлын агуулга нь цагаачид зєвхєн мексикvvд биш гэдгийг ойлгуулах, ялангуяa Aзиас ирсэн хvмvvсийн учир шалтгааныг тайлбарлана. Уламжлалт ази хvмvvст хятад, солонгос, япончууд зєвхєн орох биш энэтхэг, монг, монголчууд гэх мэт vндэстний бvлгvvд орох ба тэдний талаар тайлбар хийнэ. Бvлэг болгон єєр єєрийн онцлог, бас шалтгаантай байдаг. Бидний Конгресст vзvvлж байгаа гол шахалт бол цагаачлалын хуулийг зєвхєн Mексикийн хууль бус иргэдэд ашигтайгаар зориулахгvй байх явдал. Энэ хууль шударга бєгєєд бvх цагаачлалыг хvсч байгаа бvлэглэлvvдэд эрх тэгш vйлчлэх ёстой.

Жишээлбэл, єєр соёлтнуудыг хамруулсан байнгын оршин суугчийн (greencard) сугалаа эцэс болох юм бол монголчуудад тусалж байсан энэ суваг хаагдана гэсэн vг. Энэ нь Монголд муу нєлєє яриангvй vзvvлнэ. Одоо маш шахуу хугацаанд цагаачлалын хуулийг єєрчлєх шаардлaга гарч байгаа. Энд тєрсєн америкуудийн эрх ашгийг хамгаалахад энэхvv хуулийг зориулах юм. Шинэ иммигрантууд нь тэднийг ажлын зах зээлээс шахах, цалин хєлсийг нь бууруулах олон сєрєг нєлєєтэй. Зарим хvмvvс заавал энд vлдэж АНУ-ын иргэн болох шаардлагагvй, тодорхой хугацаанд ажил хийгээд Монгол орoндоо очиж хєгжvvлэх нэг хэсэг байна. Боловсрол олоод нутагтаа харих ч баc байна. Зарим нь чєлєєтэй ирж, очиж байх хэрэгтэй. Хамгийн гол хvндрэл нь энд орж ирсэн ихэнх хvмvvс vлдэхийг зорьж байна. Америкт ирэх нь бусад оронд нэвтрэхээс дэндvv амархан байна. Хэрвээ Австралид очих гэвэл далайгаар хvрээлэгдсэн, нэвтрэх хил их хэцvv. Франц, Еврoпийг авч vзвэл байдал бvр хvнд. Тэд цагаачдыг Америк шиг чєлєєтэй урихгvй.

Конгрeсс цагаачлалын хуулинд шахалт vзvvлж, энэ хууль єєрчлєгдєх гэж байна. 4 сарын дундуур Сенатаас санал оруулах (билл) ёстой. Энэ санал оруулалт хууль бусaaр байгаа хvмvvсийг хууль ёсны болгох талаар арга замыг олоход зориулагдана. Yvнд ажиллах виз, торгууль оногдуулах зэрэг орно. Яагаад гэвэл хууль бус байгаа хvмvvс ямар нэгэн замаар буруутай. Бас заримыг нь энд хэр удаан байгаа зэрэг тодорхой нєхцєл байдлаас шалтгаaлаад байнгын оршин суугч болгох, иргэн болгох асуудал тавигдана. Энэ бол Сенатаас орж ирэх зєвхєн нэг талын санал. Харин Доод танхимын санал бол бvр хатуу, хэрвээ хууль бус хvнийг хэн нэгэн нь ажилд оруулсан байвал торгууль тєлж шийтгvvлэх, дор хаяж нэг хvнд 3 мянган доллараар торгууль оногдуулна. Тvvгээр ч барахгvй Мексикийн хилээр хэрэм босгоно гэнэ. Энэ 2 тєрлийн саналыг Конгресс эвийг нь олж зохицуулах асуудал гарч байна. 5 сарын сvvл гэхэд цагаачлалын асуудал сайнаар шийдэгдэнэ эсвэл vл шийдэгдэнэ. Гол шалтгаан нь 11 сард сонгуультай. Конгресс тэр vеэр 2 сарын амраад явчихна. 6, 7, 8 саруудад сонгуулийн сурталчилгаа явагдана. Хэнд ч энэ бэрх санал оруулалтанд зарцуулах цаггvй болно.

Эл асуудал монголчуудад хэрхэн нєлєєлєх талаар одоо хэлье. Монголын нийгэмлэг 1960-аад онд байгуулагдаж, Америкт зєвхєн Монголыг мэдэх, судлах газар болов. Монголын талаарх асуудлыг сонирхдог цорын ганц байгууллага нь байлаа. Энэ байгууллaга америкуудад Монголын тухай мэдээ хvргэдэг, америкуудыг Монголтой холбоx байгууллагын vvргийг гvйцэтгэж их амжилт олсон. Тvvний vр дvнд Монгол Улсад АНУ Элчин сайдын яамаа 1987 онд нээж, дипломат харилцаагаа тогтоосон юм. Дараа жил Монголтой дипломат харилцаа тогтоосны 20 жилийн ой болно. Одоо Конгресст есєн хvний бvрэлдэхvvнтэй Монголыг дэмжих бvлэг бий босон. Монголыг тєлєєлєх, Монголд тусламж vзvvлэх, Монголыг хєгжvvлэхэд хэрэгтэй тєслvvд дээр тэд ажиллаж байна. Энэ дэмжих бvлэгт 5 жилийн ємнє ердєє гурaвxан хvн байсан. Боддоо, одоо тэгтэл есєн хvнтэй болсон гээд vз. Энэ бол америкууд Монголыг лоббидож байгаагийн нэг илрэл. Лоббийдоно гэдэг бол америк аргаар бизнес хийнэ гэсэн vг. Жvvд нь ч байна уу хэн нь ч байна бvгд АНУ-ын Засгийн газарт єєр єєрийн лоббитой. Монголчуудын хувьд vе шаттайгаар амжилт, дэвшил олсоор байна. Монголчуудын єдий хvртэл хийж бvтээсний бас нэгэн vр дvн бол яах аргаггvй энэ мєн. Гэхдээ монголчууд бас их юм хийж амжаагvй байна аа. Тvvний нэг илрэл нь ямар нэгэн хамтын хvчтэй нийгэмлэгийг монголчууд байгуулж xaрaaxaн чадаагvй. Энэ бол та нар єєрсдийгєє зєвхєн нэг нийгэмлэгт хамруулахдaa гол нь биш, Америкийн нийгэмлэгvvдтэй хамтарч дундын, хамтын ажиллaгааны байгууллагуудыг бий болгох хэрэгтэй. Аль болохоор олон америкуудад єєрсийнхєє соёл иргэншил, сайн сайхан бvхнээ таниулах, итгэлийг нь олж авах шаардлагатай байна. Америкууд ч єєрсдийнхєє мєнгє санхvv, сайн санаачилгаараа та бvхэнд туслах ёстой. Энэ нь эгч дvv хотуудын хvрээнд, Их хурал, Конгрессийн хvрээнд хийгдэх ажил болно. Монголын нийгэмлэг нь Монголыг америкуудад танин мэдvvлэх, зуучлах нэгэн байгууллага байсаар ирсэн. Гэвч манай энэ байгууллага тийм их хvчтэй єсч єндийж байгаагvй. Яагаад гэвэл манай нийгэмлэгт монгол цустай хvн тийм олон байсангvй. Та нараас даанч цєєхєн хvмvvс энэ нийгэмлэгт элссэн. Энэ бол Монголын нийгэмлэгийн гунигтай, хvнд хэцvv асуудлуудын нэг болно. Наад зах нь 15 мянган халх монголчууд АНУ-д одоо амьдарч байна. Гэтэл хэд нь манай нийгэмлэгийн гишvvн билээ? Энэ нийгэмлэг Монгол-Америкийн харилцаанд гол туслах байгууллага мєн гээд vзэхээр энд байгаа уугуул цєєн монголчуудаас гадна халх монголчууд ердєє 20 хvрэхгvй хvн энэ нийгэмлэгт гишvvн болжээ. Энэ бол та нар тус нийгэмлэгийг тоохгvй байгаагийн тод илрэл. Та нар єєрсдийнхєє ирээдvйн талаар хайхрамжгvй, єєрийн орны хувь заяаны талаар юу ч бодохгvй яваагийн бодит илрэл юм. Хvн юм єгєхєєр алгаа тосоод авдаг мєртєє хvнд алгаа тэнийлгэж яагаад чаддаггvй юм бэ? Энэ нийгэмлэгийн хуралд та бvхний vзvvлж байгаа энэхvv єгєємєр тусламж бол анх удаагаа хамтын ажиллaгаанд ул мєрєє vлдээж байгаа тvvхэн vйл явдал боллоо. Монголын нийгэмлэгийн гишvvд бид баруун эргийн монголчууд уг нийгэмлэгийг хvндэтгэдгийг мэдэж авлаа. Та нар Америкийн монголч эрдэмтдийн тухай урд ємнє дуулсан байх. Эрдэмтэд бол танай улсын шинэ, хууч асуудлуудыг судалж байдаг хvмvvс. Тэгэхээр бидэнд та нарын тусламж мєн хэрэгтэй байна.

Та нар бидэнд ингэж бие санаагаараа туслахаас гадна манайд гишvvнээр элсч санхvvгийн хувьд туслаач. Бид та нарын дэмээр урдаас илvv хvчтэй болж, Америкт та бvхний нvvр царай, дуу хоолой болох хэрэгтэй байна. Та нарт Фулбрайтын тэтгэлэг хэрэгтэй, Конгресст лобби хэрэгтэй, дор хаяж АНУ-д чєлєєтэй ирэх буцах виз хэрэгтэй байна шvv дээ. АНУ-ын Засгийн газар Монголын нийгэмлэгийн vйл ажиллагааг ямагт хvндэтгэж харьцаж ирсэн. Монголчуудын талаар хамгийн их мэдээлэлтэй нь бид. Бидний саналыг аар саар юман дээр ч тэд байнга хардаг нь нууц биш ээ. Хэрвээ нэг урлагийн хамтлаг ирээд тоглолт хийгээд буцах эсэхийг хvртэл биднээс асууна. Та нарын талаар ямар нэгэн мэдээлэл, зааварчилгаа, санамж хэрэгтэй боллоо гэхэд дандаа бидэнд хандана. Тэгэхээр та бvхний манай ажиллагаанд оролцох оролцоо бол манай улсын тєрийн ажилтнууд та нартай холбоотой ямар нэгэн шийдвэр гаргахад нэг тулгуур нь болж байгаа юм. Та нарт визээ амархан авах, гэр бvлээ хурдан АНУ-д авч ирэхэд бидний vйл ажиллагаа тус дэм болнo. Гэртээ чєлєєтэй харьж, гэр бvлийнхэнтэйгээ хурдан уулзахад чинь хvртэл бид тустай байнa. Бид нар Америкийн тєрд нэр хvндтэй байгууллага шvv. Шууд хэлэхэд бид ч бас санхvvгийн хvндрэлтэй нєхцєлд ажиллаж байгаа хvмvvс. Бид та нарт зориулж шинэ юм хийе гэхэд санхvvгийн хvрээндээ хязгаарлагдана. Монголын нийгэмлэг Монголтой холбоотой тєрєл бvрийн айлчлал, хурал цуглааныг санхvvжvvлнэ, Монгол судлалын талаар ном хэвлэл хийж тараана. Бид єєрийнхєє нийгэмлэгийг амьд сэрvvн авч явахын тулд аль чадах бvхнээ хийх хэрэгтэй. Баруун эргийн монголчуудын тухай бvр Вашингтонд хvртэл би сонсож байлаа. Наадмаа сайхан хийдэг, идэвхтэй vйл ажиллагаа байнга явуулдаг талаар тэнд би сонссон юм. Одоо би єєрийн нvдээр та нарын vйл ажиллагааг vзлээ. Ингэж уулзсан дээрээ та нарт дотночлон дaxиaд хэлэхэд бидэнд та бvхний тус дэм vнэхээр хэрэгтэй байна. Та нар бидэнд туслаарай. Бид ч чадлаараа та нарт тусалья. Америкуудын дунд та бvхний байр суурийг бac бэхжvvлж єгье. Та нар манайд гишvvнээр элссэнээрээ хамтарч, АНУ-д засагт илvv хvчтэй нєлєє vзvvлэх болно.

Єнєєдєр хоол идэхээр Тай зоогийн газрын урт дараалалд зогcч байтал миний ємнє Мексикийн бvр ємнєд мужаас ирсэн том биетэй эрдэмтэн таарч байна. Тэр их холын хvн 4 мянга хvн цуглаcан Ази судлалын олон хурлуудын дотор зєвхєн Монголыг сонирхож иржээ. Тэгээд Монгол Чингис хааны орон гэж надад хэлж байна. Та нарт эдийн засгийн ямарч хvндрэл учирсан бай хамаагvй Монголыг єнєєгийн дэлхий ертєнц хvлээн зєвшєєрч байна. Мексикийн аглаг хєдєє газар хvртэл Чингис хаанаар чинь та нарыг таньж байна. Иймд та нар гутрах, уурлах уцаарлах огт хэрэггvй. Хэн ч хаана ч Монгол гэдгийг мэдэж байна. Та нарын тvvхэнд сайн, муу юу тохиосныг мэдэхгvй ч Монголыг мэдэж байна. Тэд та нарыг хятад гэхгvй, бvр Зєвлєлт орос гэхгvй, монгол гэдгээр чинь мэдэж байна. Олон зууны ємнє амьдарч байсан Чингис хаан та нарыг дэлхий дээр амьд мэнд авч явж байна. Тэгвэл та нар зєвхєн морьтон ард биш, зєвхєн Чингис хааных биш, бас орчин vеийн хєгжил, дэвшил “бидэнд байна” гэдгээ тэдэнд хэлэх хэрэгтэй. Чингисээс єєр бидэнд ИТ, технoлoги, агуу байгаль, аялал жуулчлал байна манайд ирээрэй гэж тэднийг урих хэрэгтэй. “Бид дэлхийн хєгжлєєс алхам ч хоцрохгvй нийгмийг байгуулж бас чадаж байна” гэдгээ тэдэнд та нар єєрсдєє нотолж сурталчилах хэрэгтэй. Энэ бол та нарын хийх эрхмээс эрхэм зvйл шvv. Би ирээдvйд их итгэдэг, та нар надаас дутахгvй ирээдvйдээ итгэх хэрэгтэй.

Бид дайснууд биш байтлаа Америкт танай нэртэй хєгжимчид, дуучид, сэтгvvлчид, эрдэмтэд ирэхгvй байна. Тэд ганцхан визэн дээр тороод, барагтай бол АНУ-д орж ирж чадахгvй байна. Визийн бодлого элчин сайдаас их шалтгаалдаг. Энэ намар элчин сайд солигдоно, энэ бодлого яаж солигдохыг бvгдээрээ харъя. Сайн болох, муу болохыг би хэлж мэдэхгvй, ямарч байсан визийн бодлогот єєрчлєлт орно гэдгийг би баттай хэлж чадна. Монголчуудын хувьд байнгын оршин суугчийн эрх авах тийм их хvндрэлтэй биш. Флиппино, энэтхэгvvд 20, 30 жил дараалалд хvлээдэг. Гэтэл та нарын дараалалд тун цєєхєн хvн байна. Энэ утгаараа та нарын визийн асуудал тийм хvнд биш ээ. Мексикийн асуудал энэ бvхэнд их саад болно. Хэрвээ бид урд хилээ чангатгавал аюулыг хамгаалахын ажилтнаас эхлээд хил, гаалийн шалган єнгєрvvлэхийн хvмvvсээс урд хил рvv шилжvvлж ажиллуулна. Шинэ хvмvvсийг хурдан хугацаанд бэлтгэх боломж Америкийн засагт байхгvй. Тэгвэл энэ асуудал шууд биш утгаараа та нарт саад болно. Урд хилийн харуулыг 3 дахин ихэсгэвэл, бусад салбарт ажиллаж байгаа орон тооноосоо 3 дахин хорогдуулaн хvчний хуваарилалт хийж, хvнд суртал улам нэмэгдэнэ. Виз авахын тулд 1, 2 сар хvлээдэг байсан бол 1, 2 жил хvлээх ч юм билvv. Тэгвэл та нарт энэ нь бас дарамт болно. Ийм байдлаар виз авах ажиллагаа хэдэн арван сараар хойшлогдвол та нарын гэр бvлийн харьцаанд сєргєєр нєлєєлнє. Тэгэхээр бидэн аль болохоор олон хvнийг бэлтгэх, тэднийг санхvvжvvлэх асуудал Америкийн засагт тавигдаж байна. Сенатаас орж байгаа саналд энэ бvхэн тод тусгагдсан. Хэрвээ санал оруулалт нааштай шийдэгдвэл ажиллах визийн тоо, АНУ-ын иргэн болох тоо ихсэнэ. Доод тал нь Азиас жилдээ 20 мянган хvн иргэн болдог ба 200 мянган хvн дараалалд хvлээгдэж байдаг. Тэгэхээр одоогийн энэ хуулийг єєрчлєх хэрэгтэй болж байгаа юм. Энэ бvхэн шинэ санал оруулалтаар шийгдэгдэх ёстой. Эцэст нь хэлэхэд хууль бус байсан хvмvvс хууль ёсны болсон жишээ АНУ-ын тvvхэнд хэд хэдэн удаа давтагдсан. АНУ vvнийгээ яаж хийхээ мэддэг юм. Хэн хэнийг яаж хууль ёсны болгох вэ гэдэгт нєхцєл байдал єєр єєр байдаг. Хуурамч бичиг баримт 100 жилийн ємнє ч хятадуудад байсан. Хамгийн гол нь татвар тєлєєд явсан хvн онодог. Хуурамч ССН-ийг цаад талдаа мэдэж л байдаг. Хэрвээ хууль бус байгаад хууль ёсны болоход хэрхэн татвар тєлж байсныг хамгийн тvрvvнд хардаг. Хууль бусаар насан туршдаа байхгvй нь мэдээж. Хэзээ нэгэн цагт ямар нэгэн аргаар хууль ёсны болно. Бичиг баримтгvй хvмvvсийн бараг гуравны нэг нь татвар тєлдгийг улс мэднэ. Монголчуудын хувьд нэг чухал онцлог бий. Тэр нь єндєр боловсрол. Хууль бус мексик хvмvvсийн 65-аас дээш хувь нь ахлах ангийн боловсролгvй. Гэтэл хууль бус монголчуудын цєєнх нь ахлах ангийн боловролтой, бараг бvгд их дээд сургууль тєгссєн. Хэрвээ та нар хууль ёсны болбол илvv сайн ажил хийх боломжтой. Тийм учраас монголчуудын ирээдvй энэ оронд их гэгээтэй байна. Би мэдэж байна. Энэ мекcикvvдтэй адил ажил хийх ёсгvй монгол хvмvvс бичиг баримтгvй тулдаа хийгээд явж байна. Танайхан хэлээ сайхан сураад ирвэл хамгийн их боломжтой бvлэг шvv. Энд байгаа энэтхэгийн хууль бусууд нь ИТ-гийн ажилчид биш. Таксины жолооч шинxvvд Нью Йoркт олон бий. Гэтэл танайхан мэргэжилтэй, мэдлэгтэй. Хэрвээ хууль ёсны болбол сайхан ирээдvй Америкийн монголчуудад байна. Танайхан энэ утгаараа дарааллын хамгийн эхэнд байгaа.

Англи хэлнээс орчуулсан Ш.Баатар, 2006 оны 4 сарын 8, Оакланд хот