Баатар: -Саяхан АНУ-ын Eisenhower Leadership Foundation сангаас М.Ичиннoрoвыг Сан Франциско орчмын монгол-чуудтай уулзуулж єгєхийг хvссэн юм. Хvсэлт ёсоор бид єнєєдєр энд цуглараад байна. Ємнє нь Денвер хавийн монголчуудтай уулзалт хийсэн юм байна. За ингээд зочин маань єєрийгєє нийтэд танилцуулна биз ээ.
Ичиннoрoв: -Улс тєрийн талаар томоохон лeкц энд унших боломжгvй, єєрийгєє товч танилцуулъя. Зорилго маань гадаадад байгаа монголчуудтайгаа уулзаж санал бодлыг нь сонсох. Сая Денверт монголчуудтайгаа уулзаж vнэтэй сайхан мэдээлэл зєвлєгєє, санал их сонслоо. Энд мєн сонсонo байх гэж найдаж байна. Би Америкт ирээд 2 сар гаруй болчихлоо. Хєдєлгєєний vйл ажиллагаа ид дундаа явж байхад орхиод ирэх шаардлага гарсан. Тиймд хамгийн сvvлийн vеийн мэдээлэлгvй учраас зарим нэгэн асуултанд бvрэн хариулж чадахгvй байх. Одоохондоо хєдєлгєєнийхєнтэй байнгын холбоотой байх боломж бага байна.
Би хуульч мэргэжилтэй, сургуулиа тєгсєєд Дээд шvvхэд ажиллаж байсан. Тодорхой хугацаанд хуулийн сургуульд багшилсан. Сvvлийн 5 жил Америкт хvний эрхийн талаар боловсрол эзэмшээд Монголд эрх зvйн шийдэл, иргэний нийгмийг хєгжvvлэх салбарт ажиллаж ирлээ. Тодорхой хэмжээнд энэ салбарт єєрийнхєє хvч хєдєлмєрийг зарцуулсан хvн. Хvний эрхийн тєлєє хийсэн миний vйлсэд зориулан АНУ-ын ерєнхийлєгч байсан Эйзeнхауерийн нэрэмжит шагналыг олгосон. Уг шагналын програмыг Эйзенхауер амьд байхдаа 1953 онд байгуулсан. Хєгжингvй болон хєгжиж байгаа дэлхийн 25 улс орноос тухайн орондоо амжилт бvтээл гаргаж байгаа залуу манлайлагч хvмvvсийг урьж, 2 сар Америк орнooр аялуулан таниулдаг юм байна. Энэ хугацаандаа улс тєр, эрvvл нийгмийн чиглэлийн болон єєрийн мэргэжлийн байгууллагууд, хувь хvмvvс, Америкийн зарим улс тєрчидтэй уулзах боломж надад олдсон. Aяллын хvрээнд 2, 3 хоногийн зайтайгaaр хотоос хот дамжин явж байгаа. Харахад хялбархан юм шиг боловч амаргvй ажил байна. Аяллын явцад тодорхой хэмжээнд ядарч байна. Нойртой нойргvй, хоолтой хоолгvй, шєнє орой, єглєє эрт гэлтгvй аялж явна.
Дашрамд нь монголчуудтайгаа уулзах боломж олдлоо. Гадаадад байгаа монголчууд их эх оронч байдаг юм байна. Та бvхний амьдрах орчин, эзэмшсэн боловсрол, бизнесийн хvрээ єєр. Ажил хэрхэн явагддаг, хєгжлийн зарчим ямар байдаг талаар та бvхнээс маш их мэдээллийг авч байна. Их юм ажиглагдаж, мэдрэгдэж байгаа учраас та бvхний “эх орноо хєгжvvлэхсэн”, “сурсан мэдсэнээ ард тvмэндээ хvргэх юмсан” гэсэн тэмvvллийг би мэдэрч байна. Хол байгаа хvмvvсийн зvрх эх орныхоо тєлєє байнга цохилж байдаг. Та бvхэн интернет хєгжсєн єнєє vед бараг надаас илvv мэдээлэлтэй байгаа биз ээ. Тийм болохоор би яриагaa тодорхой зvйлд чиглvvлж, Эрvvл нийгмийн тєлєє иргэний хєдєлгєєн (ЭНИХ) яагаад єнєєдєр улс оронд гарч ирээд, vйл ажиллагаагаа явуулаад, ард тvмэнд тодорхой хэмжээнд хvлээн зєвшєєрєгдєєд, шvvмжлvvлэх vедээ шvvмжлvvлээд явж байна вэ гэдэг талаас нь єєрєє хєдєлгєєнийг анхнаас нь зохион байгуулж ирсэн хvмvvсийн нэгний хувьд тодорхой хэмжээнд тvvхээс нь ярья. Yvнийг хvмvvс бас мэдэж байг гэж бодож байна.
Монгол улсад байдал ямар болсныг, аливаа юм нэг л болохгvй талдаа байгааг бид бvгд мэднэ. Сvvлийн 4 жил манай улс нэг хvний дарангуйллын авторитет дэглэм рvv бvрмєсєн явж байгаа. Манайд болсон vйл явдлыг гадаад орныхон авч vзэхдээ Киргизийн явдлаас vлгэр дуурайлал авсан мэтээр ярьж, бичиж байна. Yнэн хэрэгтээ тийм биш гэдгийг та нар мэдэж байгаа. Yндэстний удирдагчийг хvртэл энэ 4 жилд тєрvvлж амжлаа. Хэвлэл мэдээллийн эрх чєлєє хаалттай боллоо. Єнєєдєр улс тєрд бvх юм холилдож, цєєхєн хvмvvсийн эрх ашигт vйлчилдэг систем тогтлоо. Хэдхэн хvний гарт улс орны баялаг тєвлєрч ард тvмэн улам их ядууралд унах явдал газар авлаа. Авилга, хээл хахууль, хvнд суртал гэдэг яг л амьдралын хэв маяг, арга зам байх ёстой юм шиг болж хувирлаа. Aрд тvмэн ийм жишгийг хvлээн зєвшєєрчихсєн байдалтай байна. Тэр болохгvй байгаа бvхнийг тоочих гэвэл та нар надаас илvv мэдэж байгаа байх. Улс тєрийн нєхцєл байдлыг ч гэсэн та нар гадарлаж байгаа.
Aрд тvмэн 1992 онд коммунистуудад, 1996 онд ардчилсан намд улс тєрийн эрхийг олгосон. Aрдчилсан нам хоорондоо хєлєє жийлцэж, тодорхой хэмжээгээр ард тvмний дунд нэр хvндээ унагaсан учраас 2000 онд ард тvмэн коммунистуудад дахиад саналаа єгсєн. Коммунистууд 4 жил удирдаад сая 50/50 хувиар 2 тал сонгуульд тэгш гарсaн ч булхай гараагvйсэн бол ардчилсан нам лав ялах байсан байх аа. Коммунистууд эрvvл бодлого явуулах байх гэсэн найдвар байсан ч бас бvтсэнгvй. Эргээд л хоорондоо байлддаг журмаараа байлдаад л эхэлсэн. Эвсэл задарсан, эвсэлийн бvлгийнхэн МАХН намын бvлэгт нэгдсэн гээд улс тєрд бий болсон нєхцєл байдлыг та бvхэн тодорхой хэмжээгээр ойлгож байгаа бизээ. ЭНИХ хєдєлгєєн vvсч, бидэнд дуу хоолойгоо гаргах боломж олдтол сvvлийн 4 жилд ард тvмэн маш хvнд байлаа. Жишээлбэл, тракторчдын хєдєлгєєн гарч ирсэн. Тvvнийг засгийн газар шууд хvчээр дарсан. 15 жилийн ємнє жагсаал цуглаан хийгээд тєр засгийг єєрчлєєд, ардчилсан Монгол улсыг байгуулахын тєлєє тэмцээд явж байсан залуучууд одоо улс тєрийн ямар нэгэн байр сууринд гарч ирсэн байна. Ардчилсан хvчин засгийн эрхэнд гарч, єнєєдєр бидэнд vvлэн чєлєєний нар гарлаа гэдгийг ойлгосон. Нэг хvнийг хэдийвээр чичлэхгvй гэж бодлоо ч Энхбаяр гэдэг хvнийг ярихгvй байж чадахгvй. Энхбаяр сvvлийн 4 жилд vндэсний удирдагч болтлоо бvхнийг гартаа авлаа. Тэгээд єєрийнх нь хvсч байсан хэмжээнд нам нь ялалт байгуулаагvй ч гэсэн тэр хvн УИХ-ын гишvvн болж чадсан, 2 жилээр засгийн эрхийг барих боломжийг бvрдvvлж чадсан, одоо Eрєнхийлєгчийн засаглалыг маш их сурталчилж, ерєнхийлєгч болохыг хvсч байгаа. Ийм байдлаар тодорхой хvн диктатур тогтоож, авторитет дэглэм Монголд тогтоoх бvх нєхцєл бvрдэж байна. Шинэ vеийн монголчууд бид vvнийг єнєєдєр задалж зогсоохгvй бол бидэнд дахиад боломж олдохгvй гэж vзэж хєдєлгєєн гарч ирсэн.
Батзанданг та нар Цахим Єртєєгєєр дамжин мэдэж байгаа байх. Батзандан анх над дээр ирээд, “–Монголд эрvvл нийгмийн тєлєє хєдєлгєєн хэрэгтэй байна. 60, 70-аад оны vеийн герман, америкчуудын иргэний эрх чєлєєний хєдєлгєєн шиг тийм ард тvмний дотроос гарч ирсэн хєдєлгєєн хэрэгтэй, хєдєлгєєнєєр асуудлыг шийдэхгvй бол єєр ямарч боломж байхгvй. Энэ хєдєлгєєнєєр авилгалын эсрэг тэмцье, тєр засгийг тодорхой хэмжээнд ард тvмний хяналтанд байлгая. Гэвч vvнийг ганц хоёроорoo хэлээд хаана ч хvрэхгvй, aалзны тор мэт болсон, маш их зохион байгуулaлтанд ороод хvчээ авчихсан энэ том хvчний эсрэг гарч ирэхэд иргэдийн хєдєлгєєн л байж чадна” гэдгийг ярьсан. Тэр vед шинэ жилээр Америкт амарч ирэхээр билетээ авчихсан байсан. Улс тєр нэг л биш болсон байдлыг хариуцлагат тооцохгvй бол болохгvй, юутай ч бид нэгэн юм хийхгvй бол болохгvй гэсэн дvгнэлтэнд хvрсэн. Тиймээс билетээ цуцлаад бvх юмаа хаяад хєдєлгєєний ажилд орсон. Батзандантай бvхнийг хоюулаа эхлvvлсэн. Боловсролтой, чадалтай залуучууд биднийг дэмжинэ гэж vзээд мэдлэг боловсролтой олон залуустaй уулзсан. Дэмжиж байгаа хэдий ч тэд бид хоёр шиг бvх юмаа золиослоод хєдєлгєєнд ороогvй. Яагаад гэвэл тэдэнд алдах юм маш их байсан. Тэд тодорхой хэмжээний албан тушаалд томилогдсон байсан. Тvр зуурын чанартай албан тушаалыг хvн хэзээ ч олж болно, харин эх орны тєлєє бидэнд олдож байгаа энэ vvлэн чєлєєний нар шиг боломжийг ашиглаад тэмцэх хэрэгтэй. Эхэндээ бид тєрєл бvрийн нийтлэл бичээд, ярилцлага хийгээд сонингуудад хандахад ердєє хvлээж аваагvй. Тэгэхэд яг учрыг ойлгосон.
Сvvлийн 4 жилд Монголд байхдаа тодорхой хэмжээний сєрєг хvчний талд байсан хvний хувьд би засгийн газaр, тєр засгийн байгууллагын эсрэг шvvхэд гомдол гарган тэмцэж явсан. Тэр vед сєрєг хvчний сэтгvvл, сонингууд надад ээлтэй байлаа. Гэтэл намайг таньдаг сэтгvvлчид улс тєрийн тэмцэл хийгээд очиход ердєє хvлээж аваaгvй. Бид сєрєг хvчин гэж байхгvй болсныг мэдэрсэн. “Ардын эрх” сонин бидний ярилцлагыг анх тавьсан. Харaмсалтай нь олон хvнд хvрч чадаагvй. “Ардын эрх” сонинг уншсан залуус шуугиж эхэлсэн. Эсвэл гадаадад гарч амьдаръя, эсвэл эл байдалтай эвлэрэлгvй тэмцье, эсвэл бахь байдгаараа байя гэсэн гурван зарчмыг олон залуус дэмжсэн.
Хvний эрхийн хуульчийн хувьд хэрэглэж ирсэн арга туршлагын дагуу сонин хэвлэлvvдээр урд гарсан Энхбаярын авилгалтай холбоотой материалуудыг цуглуулаад, цагдаад гомдол гаргах, гаргасан гомдлоо шалгуулах хэрэгтэй гэж vзэн гомдoл гаргаж, хэвлэлийн бага хурал хийлгэсэн. Xэвлэл мэдээллийн хуулийг хязгаарлaсан vндэслэлээр засгийн газрыг шvvхэд єгєхєєр шийдсэн. Бидний ихэнх нь хуульчид учир хууль, шvvхийн аргаар тэмцлээ явуулсан. Yндсэн хуулийн цэцэд гомдол гаргаж болох субьект нь Eрєнхий сайд байсан. Тэгээд бид Eрєнхий сайдыг 1991 оны хэвлэлийн эрх чєлєєний хуулийг зєрчиж байгаа vндэслэлээр гомдол гаргасан. Миний амьдралд тохиолдож байгаагvй олон хэвлэл мэдээллийнхэн цугласан хэвлэлийн бага хурал болсон. Бvх сувгаар хєдєлгєєний тухай мэдээлэл ард тvмэнд хvчтэй хvрсэн. 3 долоо хоногийн ємнє Батзандантай нvд vзvvрлэгдэн хэвлэлийнхэнд хєєгдєєд явж байсны дараа анхны жагсаалаа хийхэд гудамжинд 4 мянга гаруй хvн цугласан. Yvгээр бид тэмцэл хийх ард тvмний хєрс нь байгааг олж харсан. Энэ хєдєлгєєн ард тvмний хэрэгцээ, шаардлага болж байгааг ойлгосон. Гэртээ бухимдаад сууж байсан хvмvvс цуглаанд ирж сэтгэлээ нээх болсон.
Баатар: -Танай хєдєлгєєний vйл ажиллагааг анхнаас нь сонирхсон. Монгол оронд болж байгаа vйл ажиллагааг цаг тухайд нь “Эрх чєлєє тєв” интернетээр даян дэлхийд цацдаг байлаа. Гэтэл тэдний вэб хуудсанд хєдєлгєєний тухай мэдээлэл гараагvй. Тэгэхлээр “Эрх чєлєє” тєвийн vйл ажиллагаа зєвхєн vvсгэн байгуулсан Элбэгдoржийн тєлєє vйлчилж байжээ гэж ойлгож болох уу?
Ичиннoрoв: -Загaтнасан газар маажих мэт асуулт байна. Би хvний эрхийн хуульч байxдaa урд ємнє “Эрх чєлєє” тєвийнхэнтэй хамтран ажиллаж, мэдээллээ тэдэнд єгч, вэб-д нь тавиулдаг байсан. Тэд Гvндалайг баривчилсан тухай, тракторчдын хєдєлгєєний тухай англиaр ч, монголooр ч нарийн мэдээлж байсан. Энэ удаад “Эрх чєлєє” тєвийг толгойлж байсан Элбэгдoрж, Оюунгэрэл нар одоогийн засгийн газарт єєрсдийн байр суурьтай болсон хэдий ч биднийг дэмжинэ байхаа гэж найдаж байсан боловч огт дэмжээгvй. Монголд байгаа ашгийн бус байгууллагууд нэн тvрvvнд дэмжих байх гэж бодож байсан ч бvгд нvvр буруулсан.
Энхбаяр: -Та нар аль нэгэн намын талыг баримталж байв уу, эсвэл тєвийг сахиж байв уу, аль эсвэл єєрсдийн баттай байр суурин дээр байв уу? Та нар асуудлыг Энхбаярын эсрэг тавилаа. Тэгтэл тvvний эсрэг бvлгийнхний эрх ашигтай та нарын эрх ашиг давхцаад тэдний талд ч юм шиг харагдаад байна. Иймд ямар нэгэн бvлэглэлийн харъяaлалд багтахгvйгээр, тэдний нєлєєг авахгvйгээр єєрсдєє бие дааж vйл ажиллагаагаа явуулах боломж та нарт хэр байна? Yл ойлголцлоос єєрсдийгєє хэрхэн хамгаалах вэ?
Ичиннoрoв: -Анхнаасаа л бид єєрсдийнхєє байр суурин дээрээ баттай зогссон. Эхлээд бид аль ч намынх гэлгvй ихэнх улс тєрчидтэй уулзсан. Бид байдлаа танилцуулж хєдєлгєєнийхєє зорилгыг тэдэнд илэрхийлсэн. Зєв зvйтэй, сайн байна, дэмжиж байна гэх хvмvvс их байлаа. Тэгэхдээ улс тєрчид бол улс тєрчид гэдгийг бид нар дотроо сайн тооцоолж байсан. Тэд нар “сайн явбал ашиглая, муу явбал єєрсдєєсєє хол байлгая” гэсэн бодолтой нь ойлгомжтой. Бид Элбэгдoржтoй уулзсан. Уг нь анх Элбэгдoрж Америкаас ирчихээд єєрєє хэлж байсан юм билээ. Бидний ирээдvйд эрvvл нийгмийн тєлєє иргэдийн хєдєлгєєн хэрэгтэй гээд ярьж байсан хvн билээ л дээ. Элбэгдoрж ч гэсэн хєдєлгєєнийг хараад сууж байгаа, ар талд нь хэн байна яаж хєдлєх нь вэ гээд. Тэгээд хэн ч ард талд байхгvй нь тодорхой болоод ирэхээр улс тєрчид уг хєдєлгєєнийг их сонирхсoн. Бvгд бидэнтэй холбоо барья, уулзъя гээд идэвхжээд ирсэн. Уулзъя гэсэн хэсэгтэй нь уулзаж байсан. Жишээ нь, Жаргалсайхан уулзъя гэж дуудаад, єрєєндєє аваачаад тvvнийг шvvмжилсний тєлєє манайхныг зодохoo алдсан байсан. Тэр дунд нь би байгаагvй л дээ. Эмэгтэй хvн дунд нь байсан бол арай гайгvй харьцах байсан болов уу гэж бодсон. Очсон хvмvvсийг англи хэлний ф.. vсгээр эхэлсэн хараал урсгаад нvvр рvv нь чичээд, загнаад гаргасан байсан.
Бид улс тєрчдєєс дэмжлэг авахгvй, хэн нэгнийг нь дэмжиж ярихгvйг анхнаасаа одоо хvртэл тогтсон байгаа. Тэр зарчмаараа, бор зvрхээрээ явж байна. Харин улс тєрийн жижиг намууд хєдєлгєєнд нэгдээд жагсаал цуглаанд хамт орж байсан. Эхлээд бид улс тєрийн намуудаар vг хэлvvлэхгvй гэсэн байр суурьтай байсан. Хэрвээ тэд vгээ хэлчих юм бол хэн нэгэнтэй нь нэр холбогдоно гэж бодсоных. Харин 3 сарын 25-ны жагсаал дээр нэлээд хэдэн улс тєрчид ирж vгээ хэлсэн. Тэр vйлдэл нь бидний хєдєлгєєнийг улс тєрчидтэй нэр холбоход илvv тvлхэц болсон байх. Yнэхээр зєв бодлого бариад ямар нэгэн тvвшинд бохирдоогvй хvмvvстэй харилцаад тэдний дэмжлэгийг авахад буруутгах юм байхгvй.
Энхбаяр: -Ардчиллын алтан хараацайнууд та нарын тэмцэх хvмvvс vv, эсвэл дэмжих хvмvvс vv? Та нэр тэднийг юу гэж vзэж байгаа вэ? Товчоор хэлбэл тэднийг ардчилагчид гэж vзэж байна уу, эсвэл авилгачид гэж vзэж байна уу?
Ичиннoрoв: -Тэдний дотор зєв хvмvvс байгаа. Харамсалтай нь алтан хараацай гэгдэж байсан Гончигдорж, Элбэгдoрж нар oдoo ямар байдалд байна. Тэдний нэр хvнд ард тvмний дунд ямар байна гэдэг нь бvгдэд ойлгомжтой. Єнєєдєр систем нь ийм байгаа учраас ямарч алтан хараацай нисч орж ирээд бохирддог юм байна. Тиймээс системээр нь єєрчлєхєєс єєр зам байхгvй, нийгмийн тэмцэл vнэхээр хэрэгтэй байгаа юм.
Энхбаяр: -Ард тvмний дэмжлэг байлаа ч хєдєлгєєнд улс тєрчдийн дэмжлэг нэлээд дутуу юм уу гэсэн сэтгэгдэл тєрсєн. Єєрєє сая ярилаа. Аль нэгнийг нь vйл ажилглагаандаа гvнзгий оруулбал тэр бvлэгт илvv vйлчилсэн гэсэн хардалтанд орчихож магадгvй. Тийм ярианд орохгvйгээр хєдєлгєєн оршин тогтноход бас хэцvv. Тэгэхээр энэ тэнцвэрийг тохируулах ямар арга зам байна вэ? Та нарт энэ талаар тактик тєлєвлєгєє юу байна? Та нарын санхvvжилтын талаар эргэлзлээ. Ямар нэгэн санхvvгийн ажиллагаагvйгээр vйл ажиллагаа явуулж болохгvй. Батзандангийн ярилцлагаас харахад Вашингтонooс, Японоос ирvvлсэн хандивийг 2, 3 дурдсан байна. Мэдээж тэр бол юу ч биш. Гэтэл та нарын vйл ажиллагааг харахад тэр байтугай мєнгє зарцуулсан юм шиг. Єчигдєр авсан нэгэн мэдээнд танайхыг Соросын байранд байрладаг гэсэн байсан. Бас Соросын сангаас санхvvждэг гэж сонслоо. Хэр vнэний хувьтай вэ? Ер нь америкуудын турхирч байгаа хєдєлгєєн ч байж магадгvй гэсэн юм бас сонсов. Тэр тухай тодруулж єгєхгvй юу?
Ичиннoрoв: -Чиний ярьж байгаа єнгє аяс бол зєв. Хэдэн залуус бор зvрхээрээ яваад л байдаг. Улс тєрчдийн зєвлєгєє, туршлага бидэнд маш их хэрэгтэй. Тодорхой хэмжээнд уулзаад зєвлєгєє авч байгаа юм бол бий. Бид улс тєрч бус судлаачидтай хамтран ажиллавал илvv нэр хvндтэй гэж бодож байгаа. Яагаад гэвэл тэд нар улс тєрийн хувьд тогтвортой, илvv академик талын мэдлэгтэй хvмvvс. Тийм хvмvvстэй бид уулзаж зєвлєгєє авдаг. Судлаач Ганхуяг, сэтгvvлч Дашрэнцэн, иргэн Ламжав гуайтай бид нар уулздаг.
Чин vнэнийг хэлэхэд бид нар кармаанаасаа санхvvжиж байгаа. Би тооцоо бодоод vзсэн чинь єєрийнхєє кармаанаас, гэр бvлийнхээ санхvvгээс гаргасан мєнгє 3000 гаруй доллар болж байсан. Мэдээж их хэмжээгээр єєрийгєє золиосолж байгаа хэрэг. Жинхэнэ эх оронч сэтгэлээсээ хийж байгаа ажил учраас тэр. Японы монголчуудаас 1000 доллар, Вашингтоны монголчуудаас 500 доллар ирсэн. Бид хэн нэгэн улс тєрчєєс ямарч мєнгє аваагvй. Авахгvй гэсэн байр суурин дээрээ маш хатуу зогсдог. Єєрийн чинь хэлж байгаагаар нэлээд хэдэн тєгрєгний юм зарцуулчихсан байна аа гэдэг чинь vнэн. Гэхдээ олны хэрэг буянаараа бас болдог юм байна. Хувь хvмvvс дэмжиж байна, дор хаяад зарим бизнесмэнvvд ирээд ухуулах хуудсыг 30, 40 мянгаар нь хэвлээд єгч байна. Нэг удаа тэтгэврийн ядарсан євєє ирээд бvх тэтгэврийнхээ 50 мянган тєгрєгєє хандивлахад нvднээс нулимс гармаар болсон. Дээр нь асар их итгэл хайрласан. Ийм хvмvvсийн итгэлийг биелvvлэх ёстой гэсэн эрч хvч авсан. Yvнээс vvдээд бид зєв байр суурин дээр байх ёстой гэдгээ бодож байгаа. Санхvvгийн талаар янз бvрийн асуудлууд гадуур яригдаж байгаа. Зарим нь америкуудын явуулга гэж ярьж байгаа. Гол нь би америк нєхєртэй хvн. Миний нэртэй холбож Aмерикаас санхvvжилт авсан тухай яриа, сурталчилгаа явж байгаа. Миний байгуулсан “Эмэгтэйчvvдийн манлайлах сан” нэртэй шинэ сан бий. Соросын сангийн хєтєлбєр дуусахад эмэгтэйчvvдийнхээ санг аваад гарсан. Энэ сан Нью-Йoркooс санхvvждэг. Сан маань бор хожуул болтлоо ашиглагдаж байсан. Сангийнхаа бvх юмыг хєдєлгєєнд зориулан ашиглуулж байсан.
Миний сан Соросын сангаас санхvvжилт авдаг байсан учир Соросын сантай нэр холбож их бичиж байсан. Соросын сан бол харамсалтай нь биднийг шууд дэмжихгvй. Тэдэнд “Open Forum” гээд єєрсдийнх нь байгууллага бий. Вэб дээрээ бvх мэдээллийг тавьдаг мєртлєє манай хєдєлгєєний талаар хэзээ ч юу ч тавьдаггvй. Бидний нэг ч ярилцлага, єгvvллийг тавьж байгаагvй. Жагсаалын талаар вэб дээрээ огт бичээгvй. Тэд вэб дээрээ хєдєлгєєний тухай англиар бичээд тавибал гадныхан уншина шvv дээ. Тийм учир тэд мєнгє єгч байгаа гэдэг нь худлаа байгаа биз дээ. Харин Батзандан бид 2 нэг удаа Форум нэвтрvvлгээр орж ярьсан нь хvмvvст их хvрсэн.
Баатар: -Монголд байгаа улс тєрийн намуудын vйл ажиллагааг гадна сууж байгаа хvмvvс зєвхєн ажиглагчийн байр сууринаас харах боломжтой гэж би боддог. Танай хєдєлгєєний барьж байгаа жанжин шугам, vйл ажиллагаанд ажиглагчийн байр сууринаас хандаж ирсэн. Та бvхний vйл ажиллaгаанд нэгэн юм vгvйлэгдсэн. Олон сайн зорилтууд байсны дотор Монголын нийгмийг яаж эрvvлжvvлэх вэ гэдэг дээр хариуцлагыг тооцох системийг бий болгох хэрэгтэй. Єнєєдєр Монголд хэн нэгэн дуртaй хvн нь гарч ирээд єєрийн сэтгэлийн хєєрлєєр асуудлыг ул суурь муутай шийддэг. Жишээлэхэд, монгол бичгийг 3, 4 жил дунд сургуульд заагаад дараа нь буцаад крилл vсэг рvvгээ орчихсон. Гэтэл тэр vед сурч байсан хvvхдvvд боловсролын золиос болоод vлдэж байна. Yvнийг хийсэн хvн яагаад хариуцлага хvлээдэггvй юм бэ. Ийм ноцтой хариуцлагыг яагаад тооцож болдоггvй юм бэ. Хэрвээ монголын нийгэм авилгалд автаад бvх юм нь буруутаад байгаа бол тухайн цаг vед Mонголыг удирдаж байгаа тэр хvмvvстэй яагаад хариуцлагa тооцож болдоггvй юм бэ. Бас нэг бодит жишээ бол Марубeни-гийн зээлийн асуудлыг шийдээгvй байхад тэр хvн яaгаад ерєнхийлєгчийн сонгуульд нэр дэвшээд, улам єєдєлж гялалзаад байна. Эхлээд яагаад тэр хvн хариуцлага хvлээдэггvй юм бэ. Том юмны аман дээр суугаа хvн мэдээж том хэмжээний зэмлэлийг хvлээдэг байх. Тэгвэл Энхбаяр сайдыг аваад vзэхэд энэ хvнийг авилгалд єртсєн, 2.5 тэр бум тєгрєгийн тєсвийг vр ашиггvй зарсан, 8 сая доллар гадаад руу шилжvvлсэн гээд л байдаг мєртлєє тvvнийг яагаад цаг тухайд нь хянаж, vнэн зєвийг нь тогтоож чаддаггvй юм бэ. Зєв бурууг тогтоох, хариуцлага тооцох систем манайд яагаад бий болдоггvй юм бэ. Иймд танай хєдєлгєєний мєрийн хєтєлбєрт хvн бvр дээр хариуцлагыг тооцох системийг тогтоож, Монголын нийгэм эрvvлжvvлнэ гэсэн заалтыг оруулмаар байна.
Лувсанжамбаа: -Таньтай уулзах завшааныг ашиглаад тавих эхний асуулт, танай хєдєлгєєн их идэвхтэй vйл ажиллагаа явуулж байгаа юм байна, гэтэл єєрийг чинь ингээд хэдэн сараар Америкт сурах програмд хамруулсан байдаг. Энэ програм зєвхєн єєрт чинь зориулагдсан програм уу, эсвэл єєр хvмvvст бас хамаарсан юм уу? 2-р асуулт, Батзандангийн хувьд 2004 оны сонгуулиар улс тєрийн байр суурь нь аль талд нь байсан юм бол? Єєр vгээр хэлбэл Гvндалайг Эрvvл мэндийн сайд болохгvй гэхээр хулгана шиг боож vхэх гээд гvйгээд байсан даа, Батзанданд тийм тохиолдол гарсан уу? Дээр нь нэмэхэд манайдаа дуу хоолой болдог, хvний эрхийг хамгаалдаг “Эрх чєлєє” тєвийн талаар єєрєє байр сууриа илэрхийллээ. Тvvнээс єєр ийм байгууллага манайд байдаг уу? Хvний эрхийн хороо юу болсон юм бэ? Тэдний илэрхийлж байгаа байр суурь байна уу? Манай цэц ямархуу байна? Танайд улс тєрийн бус хvмvvсийн дэмжлэг хэр их байна. Бид хол байгаа улс юмны vнэн зєвийг мэдэхгvй зєвхєн хэвлэл мэдээллээс харснaa таамаг тєдий ярьчихна. Єєрєє хуульч хvн гэж хэллээ. Нарангэрэл гуай ямархуу байр суурьтай байна? Нарангэрэл гуай “-Нэрийг минь цэцэд дэвшvvлсэн Eрєнхийлєгчид баярлалаа, Их Хуралд суугаа авилaгчдад баярлалаа” гээд Их Хурал дээр хэлээд гарсан биз дээ. Хууль эрхийн хэмжээнд гэж єєрийн чинь ярьсны дагуу л асууж байгаа юм. Хєдєлгєєн бол асар том зорилт дэвшvvлсэн гэж бид ойлгож байгаа. Бид дотроо ярьж байгаа юм л даа. Парламентыг тарааж, ардын хурлыг байгуулна гэх мэт далайн шуурганы ємнєєс амаараа vлээхтэй адил vг хэлж байна. Эхэлж гарч ирсэн ба одоогийн яриаг концепцийн хувьд эргэж харах юм байна уу? Эхлээд Энхбаяр даргыг шvvмжилж гарч ирсэн мєртєє, одоо Гаалийн газрын даргыг, Замын цагдаагийн газрыг, Эрvvгийн цагдаагийн газрыг шvvмжилж ярьж байна, иймэрхvv байдлаас харахад концeпц чинь юу болж байна вэ.
Ичиннoрoв: -Эйзенхауерийн програмд Монголоос би ганцаараа шалгарсaн. Энэ тухай би ємнє дурдсан.. Урд нь Монголоос Оюун гишvvн, Хулан гишvvн хамрагдсан, би одоо гурав дахь нь болж байгаа. Хувийн зvгээс шийдвэр гаргаад ирнэ гэдэг надад хvнд цохилт байсан. Сэтгэл зvйн хувьд ч гэсэн хvнд туссан. Хєдєлгєєн 12 сард эхэлсэн саяхны асуудал. Гэтэл би энэ програмд бvр 9 сард шалгарчихсан байсан. Хувь заяаны асуудал гэмээр юм уу, байдал сонин эргэдэг юм байна. Хvний амьдралд ганц тохиолдох завшаан гэсэн vvднээс нь авч vзээд ирсэн. 3 сард нойр хоолгvй ажиллаад ядарсан байсан. Энд ирээд уулзаж ярилцсан зvйл, сурсан мэдсэн маань надад хожмын хєрєнгє оруулалт болно. Сурсан мэдсэнээ Монголдоо аваачаад ашиглана. Тэр утгаар нь гэр бvлтэйгээ зєвлєєд би ирэхээр шийдсэн.
Батзандангийн хувьд сєрєг сурталчилгаа их хийгдсэн. Тухайн vед Элбэгдoржийн сонгуулийн сурталчилгаанд ажиллаж байсан хvн. Би ч мєн ардчилалыг дэмжиж ардчилсан намд саналаа єгсєн. Та нар ч ардчилсан намд саналаа єгєх байсан байх. Итгэл найдвар єгч гарч ирсэн хvмvvс сая бvрдvvлсэн эвсэлийн засгийн газарт орсон. Эвслийн засгийн газар сvvлдээ хуйвалдааны засгийн газар болсон. Зєвшилцєл гэдэг сайхан нэрийн цаана юу ч хийж болдгийг эд нар єєрсдєє харуулсан. Тийм учраас Элбэгдoржийг єєр нvдээр харж байсан Батзандангийн хувьд єнєєдєр бас єєрєєр харах болсон байх жишээтэй. Батзанданг Xууль зvйн яамны тєрийн нарийн бичгийн дарга болно гэсэн сурталчилгаа явагдаж байсан. Чадварлаг мэдлэгтэй залуу байна, тєрийн нарийн бичгийн даргад тэнцэх залуу байна гэж ярьж байсан юм билээ. Тvvнийг гуйвуулж, Батзандан тєрийн нарийн бичгийг надаа єгчих гэж байсан мэт ярьсан. Янз бvрийн сєрєг сурталчилгаaнууд миний талаар ч гэсэн явагдсан. Хамгийн гол нь америк нєхєртэй талаас нь сєрєг явуулга хийсэн. Магнайгийн эсрэг сєрєг сурталчилгаа бас явагдсан. Одоо бvр илvv хvчтэй сурталчилгаанууд явагдаж байгаа.
Єєрийгєє би Монголд иргэний нийгмийн нэлээд хvчтэй тєлєєлєгч гэж боддог. Гэтэл тєрийн бус байгууллага гэхээр “эд нар єдєр хоногийг аргацаасан хvмvvс, тєрд ямарч хяналт тавих чадваргvй” гээд муулдаг. Тэгэхэд би єєрєє шvvх, прокурорыг шvvхдээд хvн амины тєлбєрт 30 сая тєгрєг нэхэмжлээд, шvvхээ маш шvvмжилдэг хvн байсан болохоор эхнээсээ єєрийгєє тэмцэгч гэж ярьдаг байсан. Гэтэл сая надад ажиглагдсан нэг сонин юм бол хєдєлгєєн эхлэхэд хамгийн тvрvvн тєрийн бус байгууллагууд дэмжих байх гэж бодсон минь талаар болсон. Тэд мєнгєтэй байртай улс, дэмжих юм болов уу гэтэл vгvй байлаа. Иймд Монголд иргэний нийгэм vнэн утгаараа хєгжиж байна гэдэгт би єєрєє шvvмжлэлтэй ханддаг болсон.
Цэцэд нэр дэвшvvлэхэд 3 хэсэг бий. Нарангэрэл гуайг хувьсгалт намынхан дэмжилгvй 100 хувь эсрэг санал єгсєн. Цэц єєрєє улс тєржсєн байгууллага. Цэц єєрєє хувьсгалт намын байгууллага. Тэр нь ялангуяa сая Нарангэрэл гуай дээр илт харагдсан. Нарангэрэл гуай мундаг чадалтай, шударга ємгєєлєгч хуульч хvн. Зєвлєгєє авья гэвэл тусалж ярих л хvн байх. Бид Нарангэрэл гуайтай холбогдоогvй, єєрєє бас сонирхож ирээгvй.
Концепцийн хувьд єєрчлєгдсєн юм байхгvй байх. Тактикийн хувьд єєрчлєгдсєн юм байгаа. Концепцийн хувьд єєрчлєгдєєгvй гэдгийг хэлэхэд авилга, хээл хахуулийн эсрэг, хариуцлагатай тєр засaг, чєлєєт хэвлэл мэдээлэл, ёс суртахуунтай улс тєрийн тєлєє тэмцэх хэрэгтэй гэсэн байр суурь маань яг хэвээрээ. Нэг л барьж авсан хvн рvvгээ тууштай тэмцсэн бол зvгээр байсан болов уу. Гэвч янз бvрийн шvvмжлэл гарч ирсэн. Энхбаярын эсрэг тэмцэж байгааг дэмжиж байгаа мєртєє бусад хvмvvстэй тэмцэхийг уриалдаг. Тэгээд 2 дахь жагсаалын vед ганц Энхбаярыг oгцoр гэхээсээ бусад хvмvvстэй тэмцэх нь зvйтэй юм уу гэсэн тактик хэрэглэсэн. Хєдєлгєєн бол ард тvмний эмoц, гадаад байдлаас шалтгаалж байгааг тооцоолж явж байдаг учраас тактикийн хувьд єєрчлєгдсєн юм байгаа байх. Нэмж хэлэхэд бидэнд чадварлаг боловсролтой залуусын дэмжлэг маш хэрэгтэй байгаа. Тэдний оролцоо дэмжлэгийг vгvйлж байна.
Лувсанжамбаа: -Хэвлэл мэдээллийн хувьд байдал ямар байна? Хєдєлгєєний тухай мэдээлэл хєдєє орон нутагт хэрхэн хvрч байна?
Ичиннoрoв: -Хэвлэл мэдээлэл бол асар хэцvv, ялангуяa хєдєєгийн ард тvмэнд мэдээлэл огт хvрэхгvй, хvрвэл бидний тухай зєвхєн хар муухайгаар хvрнэ. Яагаад гэвэл vндэсний радио, телевиз засгийн газрын мэдэлд байгаа хэвээрээ хэвлэл мэдээллийг хянаж байна. Мэдээллийг шууд цэнзvvрдэж байна. Хєдєлгєєний тухай бичиж байгаа арга барилаас хэвлэлийнхний нvvр царай харагдаж байсан. Эхний жагсаалд 4 мянгаад хvн оролцож байхад ТВ9, ТВ5 ердєє 100-хан хvн ирж байна гэж ташаа мэдээлж байх жишээтэй. Монгол ТВ бол эхний vед ямарч мэдээлэл гаргаагvй. Тийм хєдєлгєєн Монголд байхгvй байгаа юм шиг хандаж байсан. Єєрєє юу бичдэг хvн байлаа, гэтэл одоо яаж байна гээд Куланда руу бид нэлээд дайралт хийсэн. Яахав сvvлдээ намайг нааш явахын ємнє монгол ТВ манайханд цаг єгнє гэж байсан. Монгол ТВ манай хєдєлгєєний талаар эсрэг мэдээлэл л гаргаж байгаа байх. Бидний тухай мэдээлэл хєдєє орон нутагт vнэн зєв хvрдэг гэдэгт итгэх арга байхгvй. Бидний талаар гvжирдлэг, гvтгэлэг их явагдаж, буруу талаас нь хэвлэлээр бичигдэх нь бvр олон болж байна.
Лувсанжамбаа: -Куланда чинь ємнє “Mongol Times” сонин гаргаж байсан тэр нь яасан бэ? Ханддолгор eр нь ямар байр суурьтай байна.
Ичиннoрoв: -Тэр сонин хаагдчихсан. Куланда, Ханддолгор нар єєр єєрийн албан тушаалтай болсон. Нэг нь ТВ-гийн дарга, нєгєє нь радиогийн дэд даргын суудалд очсон. Албан тушаалд оччихоороо тvрvvчийнхээ байр сууринаасаа хєндийрдєг юм байна.
Баатар: -Намайг Японд байхад Куланда нэгэн хєгшин японтой нийлчихээд хонь эзэмших vнэмлэхний наймаа хийж, тэр нь будилаантаад Японы хэвлэлээр нэг шуугиж, Монголын нэрийг баасдаж байсан. “Yг” сонинд байхад нь Ханддолгорт ярилцлага єгєхєд диктафон ч байхгvй ярьсан зvйлийг алдаа зєрvvтэй гараар бичиж аваад, дээр нь дураараа санаагаа нэмээд “Дамбийжаагийн тоодгор” гэдэг шиг “Хятадаас зугтсан Ажаа гэгээний туслах” нэртэйгээр хэвлэж байсан. Ийм хариулцлага, ёс суртахууны дэг жаяггvй хvмvvсийг Элбэгдoрж яахаараа тийм чухал албанд томилсоныг би ер ойлгохгvй байгаа.
Цэрэндoрж: -Анх гарч ирж байхдаа нэг хvн рvv чиглэсэн маягтай байсан. Oдоо та нарын ярьж байгаа концепц дэндvv ерєнхий болж. Жишээлэхэд Магнай “– Засгийн газар огцор” гэлээ. Одоо засгийн газар огцрох юм бол бэлэн гаргаад ирэх дараагийн ямар хувилбар байна. Тактикийн хувьд бидний бодлого єєрчлєгдсєн гэж та ярьж байна. Танай вэб хуудсыг харахад ингэж бичиж байна. “-Єнєєдєр залуу хvнд 3 зам байна. 1-рт тєрийн авилгад идэгдсэн энэ нийгмийн механизмд орж, эрэг шураг нь болж явax. 2-рт эсвэл харийн гvрэнд гарч боолын хєдєлмєр хийж, гуйлгачин маягаар амьдрах гэж байна. Гэтэл та нар гадаадад байгаа монголчууд єчнєєн сайхан залуучууд биднийг дэмжиж байгаа гээд байдаг. Тэгсэн мєртєє боолын хєдєлмєр хийлээ гэнэ. Єчнєєн залуус гадаадад ажиллаж сурч амьдраад эхнээсээ юм байгуулаад, бvтээгээд явж байгаа. Та нарыг тэд бvдээрээ ойлгоод дэмжээд байгаа юм байхгvй болов уу. Та нарыг юу хийж байгааг бvрэн сайн ойлгохгvй байгаа, 3-рт эсвэл бид нарыг дагаад тэмц гэнэ. Иймэрхvv зvйл танай веб хуудасны нvvрний эхэнд бий, зарим нь vvнийг уншаад эд нар биднийг ингэж vздэг юм байна гэж ойлгоно. Гадаадад байгаа монголчууд ард тvмнийхээ тодорхой хувийг чирч улс орондоо нэмэр болж яваа шvv дээ. Энэ тал дээр анхаарах хэрэгтэй. Ийм єнгє аястай биччихээд та нар яаж дэмжлэг авах вэ? “-Ордон руу дайръя” хэмээн олон тvмнийг турхирч байгаа. Ийм байдлаар тэмцээд дэмжлэг авахгvй байх гэж бодож байна. Єнєєдєр тєр засаг тогтвортой байх гэдэг их чухал зvйл. Ардчилсан хувьсгалыг монголчууд бид 1990 онд хийчихсэн. Єнєєдєр Монгол бол ардчилсан тєр засагтай, парламeнттай, хvний эрхийг дээдэлсэн орон. Бидэнд єнєєдєр дахиж хувьсгал хийх хэрэгцээ алга. Авилгатай тэмцэх гэж анх гарч ирсэн санаа нийгэмд хvлээгдсэн зєв санаачилга байсан. Ганц Энхбаяр биш нийгэм маань авилгад гvн идэгдчихсэн байгааг бvгд мэдэж бухимдацгаaж байгаа, Жаргалсайхан, Энхсайхан, Баатар, Сандаг-Очир бvгдэд хамаарна. Одоо тэгтэл Их Хурал огцор, парламент огцор, Yндсэн хуулийг єєрчилж, Их Xурлын дэргэд тvр зєвлєл байгуулъя гэж байна. Ойлгогдохгvй юм их байна. Та гадаадад байгаа монголчууд гээд бидэнтэй єєрєє эхэлж холбоо барих ёстой байсан байх. Гэтэл Америкийн нэг байгууллагаар дамжаад харьцаж байгаа тань хvртэл ойлгомжгvй байгаа юм. Та энэ талаар єєрийн бодол саналаа ерєнхийд нь хэлнэ vv. Би танай vйл ажиллагааг шvvмжлэх талаас нь ярьлаа.
Ичиннoрoв: -Баярлалаа. Yнэхээр бодууштай чухал юм ярилаа. Яг vнэнийг хэлэхэд заримд нь хариулахад хэцvv байна. Бэлэн хариулт ч алга. Манайхан юмыг уран сайхны халилтай бичдэг, тэр утгаараа авч vзвэл (доромжлох утгаараа биш) эх орондоо эрvvл нийгэмд, эрvvл саруулаар хєдєлмєрлєж болдогсон бол хэн нь ч байсан єндєр мэдлэг, боловсролтой єєрийнхєє мэргэжлийн салбартаа ихийг хийж бvтээж чадах хvмvvс байтал тэр сайхан єндєр болoвсролоо ашиглаж чадахгvй, харийн оронд хар ажил хийхийг хэлсэн байх. Тухайн vед анх гарч ирж байхдаа залуусын сэтгэлийг єдєєсєн уриалга маягаар хэлсэн байх. Одоо бол тэр vг хэллэгийг вэбээс авч хаях ёстой л доо. Наад санааг чинь би зєвєєр хvлээж авч байна. Мэдээж одоо тэр хэллэг тус болохгvй. Бид нар залуу хvмvvс vг хэллэгэндээ анхаарах юм маш олон бий. Анх засгийн газрыг огцруулах, УИХ-ыг тараах бодлого баримтлахгvй гэж бид ярьж гарч ирсэн. Би яг тэр байр суурин дээрээ байна. Yнэнийг хэлэхэд єнєєдєр засгийн газар огцорлоо гэхэд дараагийн засгийн газрыг хэн бvрдvvлэх вэ, хэн гарч ирэх вэ гэдгийг бодох хэрэгтэй. Энэ бол маш хэцvv асуудал.
Лувсанжамбаа: -Тэгвэл та нар хэлсэн vгэндээ ороогдоод єєрсдєє єєрсдийгєє унагаж байгаа юм байна даа.
Энхбаяр: -Ерєєсєє нийгэм бvх салбартаа замбараагvй болчихсон байна. Та нар балансаа зєв тодорхойлох хэрэгтэй. Зєвхєн Энхбаяраа барьж аваад дайрахын оронд тэр системийг єєрчлєхєд гол бодлогоо хандуулах хэрэгтэй. Систем нь зєв ажиллаад, хээл хахууль авах аргагvй байдалд орохоор системийг шинэчилж тогтолцоог єєрчлєх шаардлaгaтай байна. Хууль эрх зvйн талаас нь бvх єєрчлєлтvvдийг та нар шинжлэх ухааны vндэстэй хийж болох уу. Тийм аргаар гаргаж ирсэн бодлогоо ард тvмэнд тэмцэл маягаар танилцуулаад, ард тvмнийхээ тэмцлийг Их Хуралд танилцуулах хэлбэрээр хэрэгжvvлэх буюу батлуулах арга хэмжээ авсан нь илvv vр дvнд хvрэх юм шиг. Єнєєгийн нєхцєлд надад авилга єгєх юм бол би л лав авна. Бусад нь бvгд авчихаад байхад би тэднээс хоцроод яах вэ. Гэтэл хахууль авахад ямарч бололцоо байхгvй, Баатарын хэлдгээр хянaдаг механизм тогтоох хэрэгтэй. Хэрвээ хахууль єгсєн, авсан хоюулаа шоронд орчих тогтолцоотой байвал би яаж ч чадахгvй. Манайхны нэг онцлoг нь юмыг шvvмжлээд байдаг. Харин гарах арга замаа яаж олох гэдгийг хэн ч ярьдаггvй. Та нарын хувьд хєдєлгєєнийг яаж ард тvмэндээ ашигтай хийх вэ гэдэг арга замыг олох нь чухал. Жишээ нь манайхан Америкт зєвхєн ирж vзчихээд “би Америкийг мэддэг” гэдэг. Хэрэг дээрээ тийм биш. Миний хувьд Америкт тасралтгvй 2 жил илvv хугацаанд амьдарчихаад Америкийг таньж эхэлсэн тохиолдол байсaн. 1998 oноос єдий хvртэл амьдрахад таньж мэдээгvй юм надад зєндєє байхад манай улс тєрийнхєн нийгмээ сайн мэдээгvй байж биднийг хааш нь дагуулах гээд байгаа юм бэ? Та нар шиг Америкт боловсрол эзэмшсэн хvмvvс хууль дээрээ тvшиглээд асуудлаа зєв тавиад єгчих юм бол нєгєєдvvл чинь ямарч залилангийн гарцгvй болно шvv. Шатар шиг шалаанд оруулах арга хэрэгтэй. Аль ч хvнийг авилга авах боломжгvй болгоход учир байгаа юм.
Магнай тэр vгийг сэтгэлийн хєєрлєєр хэлсэн байх л даа. Хэрвээ та нар засгийн газрыг огцруулна гэж хэлэх юм бол Монголын бvх хvн эсэргvvцнэ. Тєрийг тогтвортой болгох тал дээрээ бvгд санал нэгдэж байгаа. Бидэнд єєр нэгдэх юм байхгvй. Хєдєлгєєний нийгэмд нєлєєлєх нєлєєллийг сайжруулах vvднээс би ийм юм ярьж байна. Та бvхнийг 4 мєчєєрєє дэмжиж байна. Та нарт хэлэхэд нэгэн дутагдал байна. Та нар санхvvжилтын бодлогодоо гадаадад байгаа монголчуудыг зєв талаас нь татах хэрэгтэй. Бид гаднаас харж байгаа учир Энхбаярын ухуулганд тэгтлээ угаагдсан улс биш шvv дээ. Бидэнд санхvvгийн тодорхой хэмжээний чадвар бий. Тvрvvнд хэлснээр бид Монголын эдийн засгийн тодорхой хэсгийг авч яваа хvмvvс. Гэтэл тэр хvчийг ашиглаад хєдєлгєєний санхvvжилтыг нэлээд сайн аваад явaх боломж байна. Yvнийг та нaр ердєє голлон анхаарахгvй байна. Танай талаас санаачилга гарахгvй байна. Цєєн тооны хvмvvс єєрсдийн санаачилгаар хандив єгч байна. Бид нар энд данс нээх талаар их ярьсан. Гол нь та нарыг хэн болохыг мэдэхгvй учир ажиглалтын байр суурин дээр байна л даа. Нэгдсэн зохион байгуулалттай арга хэмжээ явуулахгvй бол би хувиасаа 20 доллар барьчихаад тvvнийгээ шилжvvлэх гээд явж байхгvй ш дээ. Бидний удирдлагатай яриад та нар данс нээлгэж болно.
Баатар: -Бид нэр дээрээ хандивын дансыг нээж болохгvй, хvмvvст итгэл vнэмшил тєрєхгvй, хєдєлгєєнийхєн єєрсдийнхєє нэрээр нээлгэх хэрэгтэй. Вэб дээрээ Монголд байгаа дансны нэр, хаяг тавьчихаад, энд мєнгє хийвэл хий гэсэн байр сууринаас хандаж огт болохгvй л дээ. Гадаад руу нэг удаагийн мєнгєний шилжvvлэг хийхэд 30 долларын шимтгэлийн зардал гарна. Хvн 20 доллар єгєхийн тулд 30 долларын мєнгє шилжvvлэх хєлс тєлєхгvйг тооцож vзэх хэрэгтэй.
Цэрэндoрж: -Интернетэд PayPal данс нээвэл дээр. PayPal-ыг дэлхийн хаанаас ч нээх боломжтой. Гvйлгээ бvрээс бага хэмжээний шимтгэл авдаг. Аль ч банктай харилцaна шvv. Манайд Анод, Худалдаа хєгжлийн гээд бvх банканд л ийм харилцаа байгаа. Хэн дэмжиж байгаа нь єєрєє биечлэн шууд мєнгє шилжvvлж хувь нэмрээ оруулаг. Бодлого зорилго чиглэл тодорхой байгаад, хvмvvст хvрч чадвал дэмжигчдээс мєнгє орж ирнэ.
Лувсанжамбаа: -Хэрвээ бодлогын хувьд шийдчих юм бол теxник ажиллагаа нь нэг их хvндрэлтэй эд биш байна шvv дээ. Энэ талаар Денверийн монголчуудтай ярьсан уу. Гадна байгаа монголчууд тоотой юм чинь aмерик, еврoп, азийн хэдэн оронд салбартай байхад болно. Тэдэнтэй яаж хaрилцaн ажиллах аргаа олчихвол болно шvv дээ. Нэг улсад нэг тєлєєлєгчтэй болоод тэднээрээ дамжуулаад зарлахад хvмvvс тэр хvнтэй нь харьцaна биз ээ.
Энхбаяр: -Хэрвээ та нарын туйлын зорилго биелчихвэл цаашдаа юу хийх вэ? Эцсийн зорилго юу вэ? Улс тєрийн нам болох уу?
Ичиннoрoв: -Бvх зорилтоо биелтэл ажиллана. Хэрвээ биелвэл хєдєлгєєн байх шаардлага алга. Анх гарч ирэхдээ нийгмийг эрvvлжvvлтэл хєдєлгєєнєє явуулах гэсэн зорилт тавьсан. Улс тєрийн нам болох талаар бодоогvй. Хэн нь ч энэ талаар мэдээгvй байгаа. Хvмvvс тийм шаардлага тавьж байсан. Бидний хувьд бvх юм нээлттэй.
Баатар: -Танай удирдах зєвлєлд хvмvvс ямар шалгуураар ордог вэ? Зєвлєлд авах тодорхой нэгэн болзол байна уу?
Ичиннoрoв: -Тодорхой хэмжээнд бол байгаа. Гэхдээ дєнгєж тєрж байгаа байгууллага учраас эхний ээлжинд ирсэн болгоныг л авч байгаа. Дэмжсэн хvмvvсийн тус дэмэнд тулгуурлаж яваа учир бид зєвлєлдєє орох хvсэлтэй, хамгийн идэвхтэй дэмждэг хvмvvсийг эхний ээлжинд авч байгаа. Яг та нар шиг оюунлаг залуус хvрч ирээд єдєр тутам цаг заваа зарцуулдаггvй.
Энхбаяр: -Та нар эцсийн шийдвэр гаргахдаа яаж, ямар зарчмаар гаргадаг вэ?
Ичиннoрoв: -Бид нар байгууллага болгон бvртгvvлээд ТББ-гийн (NGO) эрх авна гэж анхнаасаа бодоогvй. Угаасаа ТББ-гийн нэр хvнд Монголд муу. Бvртгvvлэх гээд хєєцєлдєхєєр бас цаг алдана. Хєдєлгєєн гэдгээрээ байвал чєлєєтэй, хамаагvй дээр. Албан бус зохион байгуулaлтай болж байгаа хэрэг. Хэрвээ дарга цэрэгтэй, нарийн зохион байгуулалтанд орвол хєдєлгєєн гэсэн утгаа бас алдaна л даа. Тодорхой тушаалтай болбол хєдєлгєєн ч бай хоорондоо албан тушаалаа булаацалдаад эхлэх байх гэж болгоомжилсон юм. Энэ бол их эмзэг эд. Дотоод зєрчлєєс болгоомжилж эхний ээлжинд бид нар хамгийн идэвхтэй дэмжиж байгаа хvмvvсээ хамгийн ихээр vйл ажиллагаандаа оролцуулж байгаа. Ийм учраас зохион байгуулалтын асуудал задгайдуу талдаа явж байна.
Энхбаяр: -Магнайгийн “засгийн газaр огцор” гэж хэлснийг хєдєлгєєний vг vv, хувь хvний vг vv гэдгийг ялгахгvй байна. Хэрвээ хувь хvний vг бол єнгєрєєж болох талтай ч хєдєлгєєний vг бол эсэргvvцээд эхэлнэ шvv дээ. Yvнийг ялгаж ойлгоход бидэнд хэцvv байна. Тэр олон хvний эсрэг тэмцээд байна гээд байдаг. Хєдєлгєєнєєс гарсан шийдвэрийн дагуу тэмцээд байна уу эсвэл хувь хувьдаа тэмцээд байна уу гэдгийг салгаж чадахгvй байна. Гаднаас харахад бол хєдєлгєєн хэлсэн болж харагдаад байгаа. Хэдий дотроо дэмжиж байсан ч эргэлзээ тєрvvлж, хvмvvс оролцохоо болгоомжлоод байгаа нь эндээс харагдлаа. Ялалтанд хvрэхийн тулд бvр нарийн зохион байгуулалт та нарт хэрэгтэй байна гэж хэлэх байна.
Баатар: -Бид анхнаасаа хєдєлгєєнд журам хэрэгтэй гэдгээр санал тавьж байсан. Хэрвээ хувь хvмvvсийн хооронд ямар нэгэн маргаaн гарах юм бол журмаа бариад суучихдаг, журам шиг хэрэгтэй юм байхгvй болдог юм. Засгийн газрыг огцруулах талаар гаргасан Магнайгийн мэдэгдлийг журмаараа тайлбарлах хэрэгтэй болж байна.
Энхбаяр: -Тийм тогтсон журамгvй учраас бусдад сайхан ашиглуулна биз дээ.
Ичиннoрoв: -Одоогоор салган бутаргах гэсэн хvмvvс олон. Тэр болгоныг хянах ямарч механизм байхгvй. Нааш гэж дэмжсэн болгонтой л харьцаж байгаа. Журмын тухайд бол сайн ойлгож байна л даа. Энэ тухай бид зєндєє л ярьж байсан.
Цэрэндoрж: -Саяхан нэг сонин дээр баттай эх сурвалжаас авлаа гээд Батзандан, Ичиннoрoв хоёр муудалцаад Ичиннoрoв бvх юмаа орхиод Америк явчихсан гэж бичсэн байна. Та сая наашаа ирэх замдаа би ойрдоо холбоо барьж чадаагvй байгаа гэж хэлж байсан, энэ байдал чинь хvмvvст бол юу ч гэж ойлгогдохоор байгаа юм. Yнэн байдлыг бид ч гэсэн мэдэхгvй л дээ.
Баатар: -Монголд улс тєрийн хvчнvvд хоорондоо, улс тєрийн хvчин дотроо єрсєлдєж байна. Тэр болгонд та нар тодорхой хэмжээгээр ашиглагдaна. Тэр байдлыг давхар бодолцох хэрэгтэй. Энхбаярын эсрэг их хашгирвал тvvний эсрэг талын хvмvvст єгєєш болно. Гэтэл тэр хvмvvсээс дэмжлэг та нарт бараг ирэхгvй байх. Гэхдээ тэд дотроо баярлаад єнгєрнє. Ашгvйдээ, бид нэг ингээд тоглоод авъя байз гэсэн байдал бий болно. Тийм учраас тодорхой хэмжээний журам чухал байна. Хєдєлгєєний тавьсан асуудлыг хvн дэмжиж байна гэдэг бол ард нь ард тvмний бухимдал байгаагийн илрэл. Асуудлын гvнд ороод ирэхээрээ та нар уг концепцoo алдсан юм шиг харагдаад байна. Тиймээс энэ талаар хоорондоо ярилцаад замбараатай болгох талаас нь ажилламаар юм.
Цэрэндoрж: -Магнай гэдэг хvн ганцаараа хашгирсан биш байх. Ємнє нь ярилцаж шийдээд тийм асуудлыг гаргаж ирж байгаа бизээ. Асуудлыг дотроо ярьсан байж таарна. Ийм бaйдлаарaa бол та нар бусдад ашиглагдаад олон тvмэн xooсон уриа лоозон, эмх замбaраагvй vймээний хєлд чирэгдээд л єнгєрнє. Эрдэнэбат, Гvндалай гэсэн хvмvvс та нарыг дэмжиж байгаа бол ямар нэгэн ашиг сонирхол тооцоон дээр л хєдлєж байгаа.
Энхбаяр: -Энэ хєдєлгєєнд ард тvмэн оролцож байгаа учир та нар дээр бууж байгаа хариуцлага асар єндєр. Та нар vvнийг нураавал дахиад ард тvмний хєдєлгєєн гарахад улам хvнд болно. Тийм учир бvх монголчуудын ирээдvйн тєлєє та нарын vvрч байгаа ачаа том. Та нар тvvнийг анхнаасаа хараагvй байж болно. Тийм болохоор одоо та нар даруй нарийн зохион байгуулалтанд орж, зєвєєр хєдлєх хэрэгтэй байх. Та нар хэнтэй одоо тэмцэх гэж байгаагаа сайтар харах хэрэгтэй. Монголын бvх хєрєнгийг атгасан мафитай тэмцэх гэж байгаа гэсэн vг. Хэрвээ мафитай бол та нар яаж тэмцэх вэ. Тэдэнтэй зvгээр гудамжинд хашгирч тэмцээд дийлэхгvй. Тэднээс илvv сэтгэж байж дийлэх хэрэгтэй. Тэр хор сайн найруулж сурсан хvмvvстэй тэдний эсрэг яг адил тактикаар л тэмцэнэ ш дээ.
Лувсанжамбаа: -Нэг юм таны ярианаас ажиглахад та ердєє 3 сарын ємнєх гарсан мэдээлэлтэйгээ явна. Энд яахав цєєхєн хvмvvс байна. Эдэнд та юуг, ямар мэдээллийг єгєх гэж ирэв, яагаад ємнєєс асуудлаа тогтож тєлєвлєж, хоорондоо ярилцсангvй вэ. Урдаас тєлєвлєсєн зvйлгvй зvгээр нэг уулзаад л єнгєрч байна уу. Ийм юман дээр та нар ажиллаж чадаагvй байхад нєгєє талын хvмvvс бvр ард тvмний тархийг угаагаад, бурхан шашинтай нь холбоод жинхэнэ толгойг нь эргvvлж байна. Тийм хvмvvстэй та нар тэмцэж байна. Эндээс та нарын зохион байгуулалт харагдаж байна. Yнэхээр та нарт хvний сэтгэлд хvрч ажиллая гэсэн юм байна уу. Бидэнтэй яах гэж уулзаж байгаагаа хvртэл харуулах тийм мeссeж єєрєєс чинь гарахгvй байгаа юм шиг. Энэ бол миний л нэгэн бодол л доо.
Энхбаяр: -Би л лав санхvvгийн талaaр уриалах байх гэж бодсон, тийм юм алга. Єєрєє ярихдаа єєртєє итгэлтэй нэг лидер хvн шиг байлдаа. Одоо сэтгэлийн хєдєлгєєнєєсєє гараад зохион байгуулалтанд жаахан ороx нь дээр байх аа.
Ичиннoрoв: -Та нарын чин сэтгэлээсээ єгсєн зєвлєгєєнд би баярлаж, vнэхээр хvлээн авч байна. Та бvхэнд их баярлалаа.
Баатар: -За бидэнтэй санал сэтгэгдлээ чєлєєтэй хуваалцсан Ичиннoрoвын цаашдын эрvvл нийгмийн тєлєє хєдєлгєєний vйл ажиллaгаaнд Монголчуудынхаа холбоог тєлєєлєн улам их амжилт гаргахыг хvсэн ерєєе.
Ичиннoрoв: -Улс тєрийн талаар томоохон лeкц энд унших боломжгvй, єєрийгєє товч танилцуулъя. Зорилго маань гадаадад байгаа монголчуудтайгаа уулзаж санал бодлыг нь сонсох. Сая Денверт монголчуудтайгаа уулзаж vнэтэй сайхан мэдээлэл зєвлєгєє, санал их сонслоо. Энд мєн сонсонo байх гэж найдаж байна. Би Америкт ирээд 2 сар гаруй болчихлоо. Хєдєлгєєний vйл ажиллагаа ид дундаа явж байхад орхиод ирэх шаардлага гарсан. Тиймд хамгийн сvvлийн vеийн мэдээлэлгvй учраас зарим нэгэн асуултанд бvрэн хариулж чадахгvй байх. Одоохондоо хєдєлгєєнийхєнтэй байнгын холбоотой байх боломж бага байна.
Би хуульч мэргэжилтэй, сургуулиа тєгсєєд Дээд шvvхэд ажиллаж байсан. Тодорхой хугацаанд хуулийн сургуульд багшилсан. Сvvлийн 5 жил Америкт хvний эрхийн талаар боловсрол эзэмшээд Монголд эрх зvйн шийдэл, иргэний нийгмийг хєгжvvлэх салбарт ажиллаж ирлээ. Тодорхой хэмжээнд энэ салбарт єєрийнхєє хvч хєдєлмєрийг зарцуулсан хvн. Хvний эрхийн тєлєє хийсэн миний vйлсэд зориулан АНУ-ын ерєнхийлєгч байсан Эйзeнхауерийн нэрэмжит шагналыг олгосон. Уг шагналын програмыг Эйзенхауер амьд байхдаа 1953 онд байгуулсан. Хєгжингvй болон хєгжиж байгаа дэлхийн 25 улс орноос тухайн орондоо амжилт бvтээл гаргаж байгаа залуу манлайлагч хvмvvсийг урьж, 2 сар Америк орнooр аялуулан таниулдаг юм байна. Энэ хугацаандаа улс тєр, эрvvл нийгмийн чиглэлийн болон єєрийн мэргэжлийн байгууллагууд, хувь хvмvvс, Америкийн зарим улс тєрчидтэй уулзах боломж надад олдсон. Aяллын хvрээнд 2, 3 хоногийн зайтайгaaр хотоос хот дамжин явж байгаа. Харахад хялбархан юм шиг боловч амаргvй ажил байна. Аяллын явцад тодорхой хэмжээнд ядарч байна. Нойртой нойргvй, хоолтой хоолгvй, шєнє орой, єглєє эрт гэлтгvй аялж явна.
Дашрамд нь монголчуудтайгаа уулзах боломж олдлоо. Гадаадад байгаа монголчууд их эх оронч байдаг юм байна. Та бvхний амьдрах орчин, эзэмшсэн боловсрол, бизнесийн хvрээ єєр. Ажил хэрхэн явагддаг, хєгжлийн зарчим ямар байдаг талаар та бvхнээс маш их мэдээллийг авч байна. Их юм ажиглагдаж, мэдрэгдэж байгаа учраас та бvхний “эх орноо хєгжvvлэхсэн”, “сурсан мэдсэнээ ард тvмэндээ хvргэх юмсан” гэсэн тэмvvллийг би мэдэрч байна. Хол байгаа хvмvvсийн зvрх эх орныхоо тєлєє байнга цохилж байдаг. Та бvхэн интернет хєгжсєн єнєє vед бараг надаас илvv мэдээлэлтэй байгаа биз ээ. Тийм болохоор би яриагaa тодорхой зvйлд чиглvvлж, Эрvvл нийгмийн тєлєє иргэний хєдєлгєєн (ЭНИХ) яагаад єнєєдєр улс оронд гарч ирээд, vйл ажиллагаагаа явуулаад, ард тvмэнд тодорхой хэмжээнд хvлээн зєвшєєрєгдєєд, шvvмжлvvлэх vедээ шvvмжлvvлээд явж байна вэ гэдэг талаас нь єєрєє хєдєлгєєнийг анхнаас нь зохион байгуулж ирсэн хvмvvсийн нэгний хувьд тодорхой хэмжээнд тvvхээс нь ярья. Yvнийг хvмvvс бас мэдэж байг гэж бодож байна.
Монгол улсад байдал ямар болсныг, аливаа юм нэг л болохгvй талдаа байгааг бид бvгд мэднэ. Сvvлийн 4 жил манай улс нэг хvний дарангуйллын авторитет дэглэм рvv бvрмєсєн явж байгаа. Манайд болсон vйл явдлыг гадаад орныхон авч vзэхдээ Киргизийн явдлаас vлгэр дуурайлал авсан мэтээр ярьж, бичиж байна. Yнэн хэрэгтээ тийм биш гэдгийг та нар мэдэж байгаа. Yндэстний удирдагчийг хvртэл энэ 4 жилд тєрvvлж амжлаа. Хэвлэл мэдээллийн эрх чєлєє хаалттай боллоо. Єнєєдєр улс тєрд бvх юм холилдож, цєєхєн хvмvvсийн эрх ашигт vйлчилдэг систем тогтлоо. Хэдхэн хvний гарт улс орны баялаг тєвлєрч ард тvмэн улам их ядууралд унах явдал газар авлаа. Авилга, хээл хахууль, хvнд суртал гэдэг яг л амьдралын хэв маяг, арга зам байх ёстой юм шиг болж хувирлаа. Aрд тvмэн ийм жишгийг хvлээн зєвшєєрчихсєн байдалтай байна. Тэр болохгvй байгаа бvхнийг тоочих гэвэл та нар надаас илvv мэдэж байгаа байх. Улс тєрийн нєхцєл байдлыг ч гэсэн та нар гадарлаж байгаа.
Aрд тvмэн 1992 онд коммунистуудад, 1996 онд ардчилсан намд улс тєрийн эрхийг олгосон. Aрдчилсан нам хоорондоо хєлєє жийлцэж, тодорхой хэмжээгээр ард тvмний дунд нэр хvндээ унагaсан учраас 2000 онд ард тvмэн коммунистуудад дахиад саналаа єгсєн. Коммунистууд 4 жил удирдаад сая 50/50 хувиар 2 тал сонгуульд тэгш гарсaн ч булхай гараагvйсэн бол ардчилсан нам лав ялах байсан байх аа. Коммунистууд эрvvл бодлого явуулах байх гэсэн найдвар байсан ч бас бvтсэнгvй. Эргээд л хоорондоо байлддаг журмаараа байлдаад л эхэлсэн. Эвсэл задарсан, эвсэлийн бvлгийнхэн МАХН намын бvлэгт нэгдсэн гээд улс тєрд бий болсон нєхцєл байдлыг та бvхэн тодорхой хэмжээгээр ойлгож байгаа бизээ. ЭНИХ хєдєлгєєн vvсч, бидэнд дуу хоолойгоо гаргах боломж олдтол сvvлийн 4 жилд ард тvмэн маш хvнд байлаа. Жишээлбэл, тракторчдын хєдєлгєєн гарч ирсэн. Тvvнийг засгийн газар шууд хvчээр дарсан. 15 жилийн ємнє жагсаал цуглаан хийгээд тєр засгийг єєрчлєєд, ардчилсан Монгол улсыг байгуулахын тєлєє тэмцээд явж байсан залуучууд одоо улс тєрийн ямар нэгэн байр сууринд гарч ирсэн байна. Ардчилсан хvчин засгийн эрхэнд гарч, єнєєдєр бидэнд vvлэн чєлєєний нар гарлаа гэдгийг ойлгосон. Нэг хvнийг хэдийвээр чичлэхгvй гэж бодлоо ч Энхбаяр гэдэг хvнийг ярихгvй байж чадахгvй. Энхбаяр сvvлийн 4 жилд vндэсний удирдагч болтлоо бvхнийг гартаа авлаа. Тэгээд єєрийнх нь хvсч байсан хэмжээнд нам нь ялалт байгуулаагvй ч гэсэн тэр хvн УИХ-ын гишvvн болж чадсан, 2 жилээр засгийн эрхийг барих боломжийг бvрдvvлж чадсан, одоо Eрєнхийлєгчийн засаглалыг маш их сурталчилж, ерєнхийлєгч болохыг хvсч байгаа. Ийм байдлаар тодорхой хvн диктатур тогтоож, авторитет дэглэм Монголд тогтоoх бvх нєхцєл бvрдэж байна. Шинэ vеийн монголчууд бид vvнийг єнєєдєр задалж зогсоохгvй бол бидэнд дахиад боломж олдохгvй гэж vзэж хєдєлгєєн гарч ирсэн.
Батзанданг та нар Цахим Єртєєгєєр дамжин мэдэж байгаа байх. Батзандан анх над дээр ирээд, “–Монголд эрvvл нийгмийн тєлєє хєдєлгєєн хэрэгтэй байна. 60, 70-аад оны vеийн герман, америкчуудын иргэний эрх чєлєєний хєдєлгєєн шиг тийм ард тvмний дотроос гарч ирсэн хєдєлгєєн хэрэгтэй, хєдєлгєєнєєр асуудлыг шийдэхгvй бол єєр ямарч боломж байхгvй. Энэ хєдєлгєєнєєр авилгалын эсрэг тэмцье, тєр засгийг тодорхой хэмжээнд ард тvмний хяналтанд байлгая. Гэвч vvнийг ганц хоёроорoo хэлээд хаана ч хvрэхгvй, aалзны тор мэт болсон, маш их зохион байгуулaлтанд ороод хvчээ авчихсан энэ том хvчний эсрэг гарч ирэхэд иргэдийн хєдєлгєєн л байж чадна” гэдгийг ярьсан. Тэр vед шинэ жилээр Америкт амарч ирэхээр билетээ авчихсан байсан. Улс тєр нэг л биш болсон байдлыг хариуцлагат тооцохгvй бол болохгvй, юутай ч бид нэгэн юм хийхгvй бол болохгvй гэсэн дvгнэлтэнд хvрсэн. Тиймээс билетээ цуцлаад бvх юмаа хаяад хєдєлгєєний ажилд орсон. Батзандантай бvхнийг хоюулаа эхлvvлсэн. Боловсролтой, чадалтай залуучууд биднийг дэмжинэ гэж vзээд мэдлэг боловсролтой олон залуустaй уулзсан. Дэмжиж байгаа хэдий ч тэд бид хоёр шиг бvх юмаа золиослоод хєдєлгєєнд ороогvй. Яагаад гэвэл тэдэнд алдах юм маш их байсан. Тэд тодорхой хэмжээний албан тушаалд томилогдсон байсан. Тvр зуурын чанартай албан тушаалыг хvн хэзээ ч олж болно, харин эх орны тєлєє бидэнд олдож байгаа энэ vvлэн чєлєєний нар шиг боломжийг ашиглаад тэмцэх хэрэгтэй. Эхэндээ бид тєрєл бvрийн нийтлэл бичээд, ярилцлага хийгээд сонингуудад хандахад ердєє хvлээж аваагvй. Тэгэхэд яг учрыг ойлгосон.
Сvvлийн 4 жилд Монголд байхдаа тодорхой хэмжээний сєрєг хvчний талд байсан хvний хувьд би засгийн газaр, тєр засгийн байгууллагын эсрэг шvvхэд гомдол гарган тэмцэж явсан. Тэр vед сєрєг хvчний сэтгvvл, сонингууд надад ээлтэй байлаа. Гэтэл намайг таньдаг сэтгvvлчид улс тєрийн тэмцэл хийгээд очиход ердєє хvлээж аваaгvй. Бид сєрєг хvчин гэж байхгvй болсныг мэдэрсэн. “Ардын эрх” сонин бидний ярилцлагыг анх тавьсан. Харaмсалтай нь олон хvнд хvрч чадаагvй. “Ардын эрх” сонинг уншсан залуус шуугиж эхэлсэн. Эсвэл гадаадад гарч амьдаръя, эсвэл эл байдалтай эвлэрэлгvй тэмцье, эсвэл бахь байдгаараа байя гэсэн гурван зарчмыг олон залуус дэмжсэн.
Хvний эрхийн хуульчийн хувьд хэрэглэж ирсэн арга туршлагын дагуу сонин хэвлэлvvдээр урд гарсан Энхбаярын авилгалтай холбоотой материалуудыг цуглуулаад, цагдаад гомдол гаргах, гаргасан гомдлоо шалгуулах хэрэгтэй гэж vзэн гомдoл гаргаж, хэвлэлийн бага хурал хийлгэсэн. Xэвлэл мэдээллийн хуулийг хязгаарлaсан vндэслэлээр засгийн газрыг шvvхэд єгєхєєр шийдсэн. Бидний ихэнх нь хуульчид учир хууль, шvvхийн аргаар тэмцлээ явуулсан. Yндсэн хуулийн цэцэд гомдол гаргаж болох субьект нь Eрєнхий сайд байсан. Тэгээд бид Eрєнхий сайдыг 1991 оны хэвлэлийн эрх чєлєєний хуулийг зєрчиж байгаа vндэслэлээр гомдол гаргасан. Миний амьдралд тохиолдож байгаагvй олон хэвлэл мэдээллийнхэн цугласан хэвлэлийн бага хурал болсон. Бvх сувгаар хєдєлгєєний тухай мэдээлэл ард тvмэнд хvчтэй хvрсэн. 3 долоо хоногийн ємнє Батзандантай нvд vзvvрлэгдэн хэвлэлийнхэнд хєєгдєєд явж байсны дараа анхны жагсаалаа хийхэд гудамжинд 4 мянга гаруй хvн цугласан. Yvгээр бид тэмцэл хийх ард тvмний хєрс нь байгааг олж харсан. Энэ хєдєлгєєн ард тvмний хэрэгцээ, шаардлага болж байгааг ойлгосон. Гэртээ бухимдаад сууж байсан хvмvvс цуглаанд ирж сэтгэлээ нээх болсон.
Баатар: -Танай хєдєлгєєний vйл ажиллагааг анхнаас нь сонирхсон. Монгол оронд болж байгаа vйл ажиллагааг цаг тухайд нь “Эрх чєлєє тєв” интернетээр даян дэлхийд цацдаг байлаа. Гэтэл тэдний вэб хуудсанд хєдєлгєєний тухай мэдээлэл гараагvй. Тэгэхлээр “Эрх чєлєє” тєвийн vйл ажиллагаа зєвхєн vvсгэн байгуулсан Элбэгдoржийн тєлєє vйлчилж байжээ гэж ойлгож болох уу?
Ичиннoрoв: -Загaтнасан газар маажих мэт асуулт байна. Би хvний эрхийн хуульч байxдaa урд ємнє “Эрх чєлєє” тєвийнхэнтэй хамтран ажиллаж, мэдээллээ тэдэнд єгч, вэб-д нь тавиулдаг байсан. Тэд Гvндалайг баривчилсан тухай, тракторчдын хєдєлгєєний тухай англиaр ч, монголooр ч нарийн мэдээлж байсан. Энэ удаад “Эрх чєлєє” тєвийг толгойлж байсан Элбэгдoрж, Оюунгэрэл нар одоогийн засгийн газарт єєрсдийн байр суурьтай болсон хэдий ч биднийг дэмжинэ байхаа гэж найдаж байсан боловч огт дэмжээгvй. Монголд байгаа ашгийн бус байгууллагууд нэн тvрvvнд дэмжих байх гэж бодож байсан ч бvгд нvvр буруулсан.
Энхбаяр: -Та нар аль нэгэн намын талыг баримталж байв уу, эсвэл тєвийг сахиж байв уу, аль эсвэл єєрсдийн баттай байр суурин дээр байв уу? Та нар асуудлыг Энхбаярын эсрэг тавилаа. Тэгтэл тvvний эсрэг бvлгийнхний эрх ашигтай та нарын эрх ашиг давхцаад тэдний талд ч юм шиг харагдаад байна. Иймд ямар нэгэн бvлэглэлийн харъяaлалд багтахгvйгээр, тэдний нєлєєг авахгvйгээр єєрсдєє бие дааж vйл ажиллагаагаа явуулах боломж та нарт хэр байна? Yл ойлголцлоос єєрсдийгєє хэрхэн хамгаалах вэ?
Ичиннoрoв: -Анхнаасаа л бид єєрсдийнхєє байр суурин дээрээ баттай зогссон. Эхлээд бид аль ч намынх гэлгvй ихэнх улс тєрчидтэй уулзсан. Бид байдлаа танилцуулж хєдєлгєєнийхєє зорилгыг тэдэнд илэрхийлсэн. Зєв зvйтэй, сайн байна, дэмжиж байна гэх хvмvvс их байлаа. Тэгэхдээ улс тєрчид бол улс тєрчид гэдгийг бид нар дотроо сайн тооцоолж байсан. Тэд нар “сайн явбал ашиглая, муу явбал єєрсдєєсєє хол байлгая” гэсэн бодолтой нь ойлгомжтой. Бид Элбэгдoржтoй уулзсан. Уг нь анх Элбэгдoрж Америкаас ирчихээд єєрєє хэлж байсан юм билээ. Бидний ирээдvйд эрvvл нийгмийн тєлєє иргэдийн хєдєлгєєн хэрэгтэй гээд ярьж байсан хvн билээ л дээ. Элбэгдoрж ч гэсэн хєдєлгєєнийг хараад сууж байгаа, ар талд нь хэн байна яаж хєдлєх нь вэ гээд. Тэгээд хэн ч ард талд байхгvй нь тодорхой болоод ирэхээр улс тєрчид уг хєдєлгєєнийг их сонирхсoн. Бvгд бидэнтэй холбоо барья, уулзъя гээд идэвхжээд ирсэн. Уулзъя гэсэн хэсэгтэй нь уулзаж байсан. Жишээ нь, Жаргалсайхан уулзъя гэж дуудаад, єрєєндєє аваачаад тvvнийг шvvмжилсний тєлєє манайхныг зодохoo алдсан байсан. Тэр дунд нь би байгаагvй л дээ. Эмэгтэй хvн дунд нь байсан бол арай гайгvй харьцах байсан болов уу гэж бодсон. Очсон хvмvvсийг англи хэлний ф.. vсгээр эхэлсэн хараал урсгаад нvvр рvv нь чичээд, загнаад гаргасан байсан.
Бид улс тєрчдєєс дэмжлэг авахгvй, хэн нэгнийг нь дэмжиж ярихгvйг анхнаасаа одоо хvртэл тогтсон байгаа. Тэр зарчмаараа, бор зvрхээрээ явж байна. Харин улс тєрийн жижиг намууд хєдєлгєєнд нэгдээд жагсаал цуглаанд хамт орж байсан. Эхлээд бид улс тєрийн намуудаар vг хэлvvлэхгvй гэсэн байр суурьтай байсан. Хэрвээ тэд vгээ хэлчих юм бол хэн нэгэнтэй нь нэр холбогдоно гэж бодсоных. Харин 3 сарын 25-ны жагсаал дээр нэлээд хэдэн улс тєрчид ирж vгээ хэлсэн. Тэр vйлдэл нь бидний хєдєлгєєнийг улс тєрчидтэй нэр холбоход илvv тvлхэц болсон байх. Yнэхээр зєв бодлого бариад ямар нэгэн тvвшинд бохирдоогvй хvмvvстэй харилцаад тэдний дэмжлэгийг авахад буруутгах юм байхгvй.
Энхбаяр: -Ардчиллын алтан хараацайнууд та нарын тэмцэх хvмvvс vv, эсвэл дэмжих хvмvvс vv? Та нэр тэднийг юу гэж vзэж байгаа вэ? Товчоор хэлбэл тэднийг ардчилагчид гэж vзэж байна уу, эсвэл авилгачид гэж vзэж байна уу?
Ичиннoрoв: -Тэдний дотор зєв хvмvvс байгаа. Харамсалтай нь алтан хараацай гэгдэж байсан Гончигдорж, Элбэгдoрж нар oдoo ямар байдалд байна. Тэдний нэр хvнд ард тvмний дунд ямар байна гэдэг нь бvгдэд ойлгомжтой. Єнєєдєр систем нь ийм байгаа учраас ямарч алтан хараацай нисч орж ирээд бохирддог юм байна. Тиймээс системээр нь єєрчлєхєєс єєр зам байхгvй, нийгмийн тэмцэл vнэхээр хэрэгтэй байгаа юм.
Энхбаяр: -Ард тvмний дэмжлэг байлаа ч хєдєлгєєнд улс тєрчдийн дэмжлэг нэлээд дутуу юм уу гэсэн сэтгэгдэл тєрсєн. Єєрєє сая ярилаа. Аль нэгнийг нь vйл ажилглагаандаа гvнзгий оруулбал тэр бvлэгт илvv vйлчилсэн гэсэн хардалтанд орчихож магадгvй. Тийм ярианд орохгvйгээр хєдєлгєєн оршин тогтноход бас хэцvv. Тэгэхээр энэ тэнцвэрийг тохируулах ямар арга зам байна вэ? Та нарт энэ талаар тактик тєлєвлєгєє юу байна? Та нарын санхvvжилтын талаар эргэлзлээ. Ямар нэгэн санхvvгийн ажиллагаагvйгээр vйл ажиллагаа явуулж болохгvй. Батзандангийн ярилцлагаас харахад Вашингтонooс, Японоос ирvvлсэн хандивийг 2, 3 дурдсан байна. Мэдээж тэр бол юу ч биш. Гэтэл та нарын vйл ажиллагааг харахад тэр байтугай мєнгє зарцуулсан юм шиг. Єчигдєр авсан нэгэн мэдээнд танайхыг Соросын байранд байрладаг гэсэн байсан. Бас Соросын сангаас санхvvждэг гэж сонслоо. Хэр vнэний хувьтай вэ? Ер нь америкуудын турхирч байгаа хєдєлгєєн ч байж магадгvй гэсэн юм бас сонсов. Тэр тухай тодруулж єгєхгvй юу?
Ичиннoрoв: -Чиний ярьж байгаа єнгє аяс бол зєв. Хэдэн залуус бор зvрхээрээ яваад л байдаг. Улс тєрчдийн зєвлєгєє, туршлага бидэнд маш их хэрэгтэй. Тодорхой хэмжээнд уулзаад зєвлєгєє авч байгаа юм бол бий. Бид улс тєрч бус судлаачидтай хамтран ажиллавал илvv нэр хvндтэй гэж бодож байгаа. Яагаад гэвэл тэд нар улс тєрийн хувьд тогтвортой, илvv академик талын мэдлэгтэй хvмvvс. Тийм хvмvvстэй бид уулзаж зєвлєгєє авдаг. Судлаач Ганхуяг, сэтгvvлч Дашрэнцэн, иргэн Ламжав гуайтай бид нар уулздаг.
Чин vнэнийг хэлэхэд бид нар кармаанаасаа санхvvжиж байгаа. Би тооцоо бодоод vзсэн чинь єєрийнхєє кармаанаас, гэр бvлийнхээ санхvvгээс гаргасан мєнгє 3000 гаруй доллар болж байсан. Мэдээж их хэмжээгээр єєрийгєє золиосолж байгаа хэрэг. Жинхэнэ эх оронч сэтгэлээсээ хийж байгаа ажил учраас тэр. Японы монголчуудаас 1000 доллар, Вашингтоны монголчуудаас 500 доллар ирсэн. Бид хэн нэгэн улс тєрчєєс ямарч мєнгє аваагvй. Авахгvй гэсэн байр суурин дээрээ маш хатуу зогсдог. Єєрийн чинь хэлж байгаагаар нэлээд хэдэн тєгрєгний юм зарцуулчихсан байна аа гэдэг чинь vнэн. Гэхдээ олны хэрэг буянаараа бас болдог юм байна. Хувь хvмvvс дэмжиж байна, дор хаяад зарим бизнесмэнvvд ирээд ухуулах хуудсыг 30, 40 мянгаар нь хэвлээд єгч байна. Нэг удаа тэтгэврийн ядарсан євєє ирээд бvх тэтгэврийнхээ 50 мянган тєгрєгєє хандивлахад нvднээс нулимс гармаар болсон. Дээр нь асар их итгэл хайрласан. Ийм хvмvvсийн итгэлийг биелvvлэх ёстой гэсэн эрч хvч авсан. Yvнээс vvдээд бид зєв байр суурин дээр байх ёстой гэдгээ бодож байгаа. Санхvvгийн талаар янз бvрийн асуудлууд гадуур яригдаж байгаа. Зарим нь америкуудын явуулга гэж ярьж байгаа. Гол нь би америк нєхєртэй хvн. Миний нэртэй холбож Aмерикаас санхvvжилт авсан тухай яриа, сурталчилгаа явж байгаа. Миний байгуулсан “Эмэгтэйчvvдийн манлайлах сан” нэртэй шинэ сан бий. Соросын сангийн хєтєлбєр дуусахад эмэгтэйчvvдийнхээ санг аваад гарсан. Энэ сан Нью-Йoркooс санхvvждэг. Сан маань бор хожуул болтлоо ашиглагдаж байсан. Сангийнхаа бvх юмыг хєдєлгєєнд зориулан ашиглуулж байсан.
Миний сан Соросын сангаас санхvvжилт авдаг байсан учир Соросын сантай нэр холбож их бичиж байсан. Соросын сан бол харамсалтай нь биднийг шууд дэмжихгvй. Тэдэнд “Open Forum” гээд єєрсдийнх нь байгууллага бий. Вэб дээрээ бvх мэдээллийг тавьдаг мєртлєє манай хєдєлгєєний талаар хэзээ ч юу ч тавьдаггvй. Бидний нэг ч ярилцлага, єгvvллийг тавьж байгаагvй. Жагсаалын талаар вэб дээрээ огт бичээгvй. Тэд вэб дээрээ хєдєлгєєний тухай англиар бичээд тавибал гадныхан уншина шvv дээ. Тийм учир тэд мєнгє єгч байгаа гэдэг нь худлаа байгаа биз дээ. Харин Батзандан бид 2 нэг удаа Форум нэвтрvvлгээр орж ярьсан нь хvмvvст их хvрсэн.
Баатар: -Монголд байгаа улс тєрийн намуудын vйл ажиллагааг гадна сууж байгаа хvмvvс зєвхєн ажиглагчийн байр сууринаас харах боломжтой гэж би боддог. Танай хєдєлгєєний барьж байгаа жанжин шугам, vйл ажиллагаанд ажиглагчийн байр сууринаас хандаж ирсэн. Та бvхний vйл ажиллaгаанд нэгэн юм vгvйлэгдсэн. Олон сайн зорилтууд байсны дотор Монголын нийгмийг яаж эрvvлжvvлэх вэ гэдэг дээр хариуцлагыг тооцох системийг бий болгох хэрэгтэй. Єнєєдєр Монголд хэн нэгэн дуртaй хvн нь гарч ирээд єєрийн сэтгэлийн хєєрлєєр асуудлыг ул суурь муутай шийддэг. Жишээлэхэд, монгол бичгийг 3, 4 жил дунд сургуульд заагаад дараа нь буцаад крилл vсэг рvvгээ орчихсон. Гэтэл тэр vед сурч байсан хvvхдvvд боловсролын золиос болоод vлдэж байна. Yvнийг хийсэн хvн яагаад хариуцлага хvлээдэггvй юм бэ. Ийм ноцтой хариуцлагыг яагаад тооцож болдоггvй юм бэ. Хэрвээ монголын нийгэм авилгалд автаад бvх юм нь буруутаад байгаа бол тухайн цаг vед Mонголыг удирдаж байгаа тэр хvмvvстэй яагаад хариуцлагa тооцож болдоггvй юм бэ. Бас нэг бодит жишээ бол Марубeни-гийн зээлийн асуудлыг шийдээгvй байхад тэр хvн яaгаад ерєнхийлєгчийн сонгуульд нэр дэвшээд, улам єєдєлж гялалзаад байна. Эхлээд яагаад тэр хvн хариуцлага хvлээдэггvй юм бэ. Том юмны аман дээр суугаа хvн мэдээж том хэмжээний зэмлэлийг хvлээдэг байх. Тэгвэл Энхбаяр сайдыг аваад vзэхэд энэ хvнийг авилгалд єртсєн, 2.5 тэр бум тєгрєгийн тєсвийг vр ашиггvй зарсан, 8 сая доллар гадаад руу шилжvvлсэн гээд л байдаг мєртлєє тvvнийг яагаад цаг тухайд нь хянаж, vнэн зєвийг нь тогтоож чаддаггvй юм бэ. Зєв бурууг тогтоох, хариуцлага тооцох систем манайд яагаад бий болдоггvй юм бэ. Иймд танай хєдєлгєєний мєрийн хєтєлбєрт хvн бvр дээр хариуцлагыг тооцох системийг тогтоож, Монголын нийгэм эрvvлжvvлнэ гэсэн заалтыг оруулмаар байна.
Лувсанжамбаа: -Таньтай уулзах завшааныг ашиглаад тавих эхний асуулт, танай хєдєлгєєн их идэвхтэй vйл ажиллагаа явуулж байгаа юм байна, гэтэл єєрийг чинь ингээд хэдэн сараар Америкт сурах програмд хамруулсан байдаг. Энэ програм зєвхєн єєрт чинь зориулагдсан програм уу, эсвэл єєр хvмvvст бас хамаарсан юм уу? 2-р асуулт, Батзандангийн хувьд 2004 оны сонгуулиар улс тєрийн байр суурь нь аль талд нь байсан юм бол? Єєр vгээр хэлбэл Гvндалайг Эрvvл мэндийн сайд болохгvй гэхээр хулгана шиг боож vхэх гээд гvйгээд байсан даа, Батзанданд тийм тохиолдол гарсан уу? Дээр нь нэмэхэд манайдаа дуу хоолой болдог, хvний эрхийг хамгаалдаг “Эрх чєлєє” тєвийн талаар єєрєє байр сууриа илэрхийллээ. Тvvнээс єєр ийм байгууллага манайд байдаг уу? Хvний эрхийн хороо юу болсон юм бэ? Тэдний илэрхийлж байгаа байр суурь байна уу? Манай цэц ямархуу байна? Танайд улс тєрийн бус хvмvvсийн дэмжлэг хэр их байна. Бид хол байгаа улс юмны vнэн зєвийг мэдэхгvй зєвхєн хэвлэл мэдээллээс харснaa таамаг тєдий ярьчихна. Єєрєє хуульч хvн гэж хэллээ. Нарангэрэл гуай ямархуу байр суурьтай байна? Нарангэрэл гуай “-Нэрийг минь цэцэд дэвшvvлсэн Eрєнхийлєгчид баярлалаа, Их Хуралд суугаа авилaгчдад баярлалаа” гээд Их Хурал дээр хэлээд гарсан биз дээ. Хууль эрхийн хэмжээнд гэж єєрийн чинь ярьсны дагуу л асууж байгаа юм. Хєдєлгєєн бол асар том зорилт дэвшvvлсэн гэж бид ойлгож байгаа. Бид дотроо ярьж байгаа юм л даа. Парламентыг тарааж, ардын хурлыг байгуулна гэх мэт далайн шуурганы ємнєєс амаараа vлээхтэй адил vг хэлж байна. Эхэлж гарч ирсэн ба одоогийн яриаг концепцийн хувьд эргэж харах юм байна уу? Эхлээд Энхбаяр даргыг шvvмжилж гарч ирсэн мєртєє, одоо Гаалийн газрын даргыг, Замын цагдаагийн газрыг, Эрvvгийн цагдаагийн газрыг шvvмжилж ярьж байна, иймэрхvv байдлаас харахад концeпц чинь юу болж байна вэ.
Ичиннoрoв: -Эйзенхауерийн програмд Монголоос би ганцаараа шалгарсaн. Энэ тухай би ємнє дурдсан.. Урд нь Монголоос Оюун гишvvн, Хулан гишvvн хамрагдсан, би одоо гурав дахь нь болж байгаа. Хувийн зvгээс шийдвэр гаргаад ирнэ гэдэг надад хvнд цохилт байсан. Сэтгэл зvйн хувьд ч гэсэн хvнд туссан. Хєдєлгєєн 12 сард эхэлсэн саяхны асуудал. Гэтэл би энэ програмд бvр 9 сард шалгарчихсан байсан. Хувь заяаны асуудал гэмээр юм уу, байдал сонин эргэдэг юм байна. Хvний амьдралд ганц тохиолдох завшаан гэсэн vvднээс нь авч vзээд ирсэн. 3 сард нойр хоолгvй ажиллаад ядарсан байсан. Энд ирээд уулзаж ярилцсан зvйл, сурсан мэдсэн маань надад хожмын хєрєнгє оруулалт болно. Сурсан мэдсэнээ Монголдоо аваачаад ашиглана. Тэр утгаар нь гэр бvлтэйгээ зєвлєєд би ирэхээр шийдсэн.
Батзандангийн хувьд сєрєг сурталчилгаа их хийгдсэн. Тухайн vед Элбэгдoржийн сонгуулийн сурталчилгаанд ажиллаж байсан хvн. Би ч мєн ардчилалыг дэмжиж ардчилсан намд саналаа єгсєн. Та нар ч ардчилсан намд саналаа єгєх байсан байх. Итгэл найдвар єгч гарч ирсэн хvмvvс сая бvрдvvлсэн эвсэлийн засгийн газарт орсон. Эвслийн засгийн газар сvvлдээ хуйвалдааны засгийн газар болсон. Зєвшилцєл гэдэг сайхан нэрийн цаана юу ч хийж болдгийг эд нар єєрсдєє харуулсан. Тийм учраас Элбэгдoржийг єєр нvдээр харж байсан Батзандангийн хувьд єнєєдєр бас єєрєєр харах болсон байх жишээтэй. Батзанданг Xууль зvйн яамны тєрийн нарийн бичгийн дарга болно гэсэн сурталчилгаа явагдаж байсан. Чадварлаг мэдлэгтэй залуу байна, тєрийн нарийн бичгийн даргад тэнцэх залуу байна гэж ярьж байсан юм билээ. Тvvнийг гуйвуулж, Батзандан тєрийн нарийн бичгийг надаа єгчих гэж байсан мэт ярьсан. Янз бvрийн сєрєг сурталчилгаaнууд миний талаар ч гэсэн явагдсан. Хамгийн гол нь америк нєхєртэй талаас нь сєрєг явуулга хийсэн. Магнайгийн эсрэг сєрєг сурталчилгаа бас явагдсан. Одоо бvр илvv хvчтэй сурталчилгаанууд явагдаж байгаа.
Єєрийгєє би Монголд иргэний нийгмийн нэлээд хvчтэй тєлєєлєгч гэж боддог. Гэтэл тєрийн бус байгууллага гэхээр “эд нар єдєр хоногийг аргацаасан хvмvvс, тєрд ямарч хяналт тавих чадваргvй” гээд муулдаг. Тэгэхэд би єєрєє шvvх, прокурорыг шvvхдээд хvн амины тєлбєрт 30 сая тєгрєг нэхэмжлээд, шvvхээ маш шvvмжилдэг хvн байсан болохоор эхнээсээ єєрийгєє тэмцэгч гэж ярьдаг байсан. Гэтэл сая надад ажиглагдсан нэг сонин юм бол хєдєлгєєн эхлэхэд хамгийн тvрvvн тєрийн бус байгууллагууд дэмжих байх гэж бодсон минь талаар болсон. Тэд мєнгєтэй байртай улс, дэмжих юм болов уу гэтэл vгvй байлаа. Иймд Монголд иргэний нийгэм vнэн утгаараа хєгжиж байна гэдэгт би єєрєє шvvмжлэлтэй ханддаг болсон.
Цэцэд нэр дэвшvvлэхэд 3 хэсэг бий. Нарангэрэл гуайг хувьсгалт намынхан дэмжилгvй 100 хувь эсрэг санал єгсєн. Цэц єєрєє улс тєржсєн байгууллага. Цэц єєрєє хувьсгалт намын байгууллага. Тэр нь ялангуяa сая Нарангэрэл гуай дээр илт харагдсан. Нарангэрэл гуай мундаг чадалтай, шударга ємгєєлєгч хуульч хvн. Зєвлєгєє авья гэвэл тусалж ярих л хvн байх. Бид Нарангэрэл гуайтай холбогдоогvй, єєрєє бас сонирхож ирээгvй.
Концепцийн хувьд єєрчлєгдсєн юм байхгvй байх. Тактикийн хувьд єєрчлєгдсєн юм байгаа. Концепцийн хувьд єєрчлєгдєєгvй гэдгийг хэлэхэд авилга, хээл хахуулийн эсрэг, хариуцлагатай тєр засaг, чєлєєт хэвлэл мэдээлэл, ёс суртахуунтай улс тєрийн тєлєє тэмцэх хэрэгтэй гэсэн байр суурь маань яг хэвээрээ. Нэг л барьж авсан хvн рvvгээ тууштай тэмцсэн бол зvгээр байсан болов уу. Гэвч янз бvрийн шvvмжлэл гарч ирсэн. Энхбаярын эсрэг тэмцэж байгааг дэмжиж байгаа мєртєє бусад хvмvvстэй тэмцэхийг уриалдаг. Тэгээд 2 дахь жагсаалын vед ганц Энхбаярыг oгцoр гэхээсээ бусад хvмvvстэй тэмцэх нь зvйтэй юм уу гэсэн тактик хэрэглэсэн. Хєдєлгєєн бол ард тvмний эмoц, гадаад байдлаас шалтгаалж байгааг тооцоолж явж байдаг учраас тактикийн хувьд єєрчлєгдсєн юм байгаа байх. Нэмж хэлэхэд бидэнд чадварлаг боловсролтой залуусын дэмжлэг маш хэрэгтэй байгаа. Тэдний оролцоо дэмжлэгийг vгvйлж байна.
Лувсанжамбаа: -Хэвлэл мэдээллийн хувьд байдал ямар байна? Хєдєлгєєний тухай мэдээлэл хєдєє орон нутагт хэрхэн хvрч байна?
Ичиннoрoв: -Хэвлэл мэдээлэл бол асар хэцvv, ялангуяa хєдєєгийн ард тvмэнд мэдээлэл огт хvрэхгvй, хvрвэл бидний тухай зєвхєн хар муухайгаар хvрнэ. Яагаад гэвэл vндэсний радио, телевиз засгийн газрын мэдэлд байгаа хэвээрээ хэвлэл мэдээллийг хянаж байна. Мэдээллийг шууд цэнзvvрдэж байна. Хєдєлгєєний тухай бичиж байгаа арга барилаас хэвлэлийнхний нvvр царай харагдаж байсан. Эхний жагсаалд 4 мянгаад хvн оролцож байхад ТВ9, ТВ5 ердєє 100-хан хvн ирж байна гэж ташаа мэдээлж байх жишээтэй. Монгол ТВ бол эхний vед ямарч мэдээлэл гаргаагvй. Тийм хєдєлгєєн Монголд байхгvй байгаа юм шиг хандаж байсан. Єєрєє юу бичдэг хvн байлаа, гэтэл одоо яаж байна гээд Куланда руу бид нэлээд дайралт хийсэн. Яахав сvvлдээ намайг нааш явахын ємнє монгол ТВ манайханд цаг єгнє гэж байсан. Монгол ТВ манай хєдєлгєєний талаар эсрэг мэдээлэл л гаргаж байгаа байх. Бидний тухай мэдээлэл хєдєє орон нутагт vнэн зєв хvрдэг гэдэгт итгэх арга байхгvй. Бидний талаар гvжирдлэг, гvтгэлэг их явагдаж, буруу талаас нь хэвлэлээр бичигдэх нь бvр олон болж байна.
Лувсанжамбаа: -Куланда чинь ємнє “Mongol Times” сонин гаргаж байсан тэр нь яасан бэ? Ханддолгор eр нь ямар байр суурьтай байна.
Ичиннoрoв: -Тэр сонин хаагдчихсан. Куланда, Ханддолгор нар єєр єєрийн албан тушаалтай болсон. Нэг нь ТВ-гийн дарга, нєгєє нь радиогийн дэд даргын суудалд очсон. Албан тушаалд оччихоороо тvрvvчийнхээ байр сууринаасаа хєндийрдєг юм байна.
Баатар: -Намайг Японд байхад Куланда нэгэн хєгшин японтой нийлчихээд хонь эзэмших vнэмлэхний наймаа хийж, тэр нь будилаантаад Японы хэвлэлээр нэг шуугиж, Монголын нэрийг баасдаж байсан. “Yг” сонинд байхад нь Ханддолгорт ярилцлага єгєхєд диктафон ч байхгvй ярьсан зvйлийг алдаа зєрvvтэй гараар бичиж аваад, дээр нь дураараа санаагаа нэмээд “Дамбийжаагийн тоодгор” гэдэг шиг “Хятадаас зугтсан Ажаа гэгээний туслах” нэртэйгээр хэвлэж байсан. Ийм хариулцлага, ёс суртахууны дэг жаяггvй хvмvvсийг Элбэгдoрж яахаараа тийм чухал албанд томилсоныг би ер ойлгохгvй байгаа.
Цэрэндoрж: -Анх гарч ирж байхдаа нэг хvн рvv чиглэсэн маягтай байсан. Oдоо та нарын ярьж байгаа концепц дэндvv ерєнхий болж. Жишээлэхэд Магнай “– Засгийн газар огцор” гэлээ. Одоо засгийн газар огцрох юм бол бэлэн гаргаад ирэх дараагийн ямар хувилбар байна. Тактикийн хувьд бидний бодлого єєрчлєгдсєн гэж та ярьж байна. Танай вэб хуудсыг харахад ингэж бичиж байна. “-Єнєєдєр залуу хvнд 3 зам байна. 1-рт тєрийн авилгад идэгдсэн энэ нийгмийн механизмд орж, эрэг шураг нь болж явax. 2-рт эсвэл харийн гvрэнд гарч боолын хєдєлмєр хийж, гуйлгачин маягаар амьдрах гэж байна. Гэтэл та нар гадаадад байгаа монголчууд єчнєєн сайхан залуучууд биднийг дэмжиж байгаа гээд байдаг. Тэгсэн мєртєє боолын хєдєлмєр хийлээ гэнэ. Єчнєєн залуус гадаадад ажиллаж сурч амьдраад эхнээсээ юм байгуулаад, бvтээгээд явж байгаа. Та нарыг тэд бvдээрээ ойлгоод дэмжээд байгаа юм байхгvй болов уу. Та нарыг юу хийж байгааг бvрэн сайн ойлгохгvй байгаа, 3-рт эсвэл бид нарыг дагаад тэмц гэнэ. Иймэрхvv зvйл танай веб хуудасны нvvрний эхэнд бий, зарим нь vvнийг уншаад эд нар биднийг ингэж vздэг юм байна гэж ойлгоно. Гадаадад байгаа монголчууд ард тvмнийхээ тодорхой хувийг чирч улс орондоо нэмэр болж яваа шvv дээ. Энэ тал дээр анхаарах хэрэгтэй. Ийм єнгє аястай биччихээд та нар яаж дэмжлэг авах вэ? “-Ордон руу дайръя” хэмээн олон тvмнийг турхирч байгаа. Ийм байдлаар тэмцээд дэмжлэг авахгvй байх гэж бодож байна. Єнєєдєр тєр засаг тогтвортой байх гэдэг их чухал зvйл. Ардчилсан хувьсгалыг монголчууд бид 1990 онд хийчихсэн. Єнєєдєр Монгол бол ардчилсан тєр засагтай, парламeнттай, хvний эрхийг дээдэлсэн орон. Бидэнд єнєєдєр дахиж хувьсгал хийх хэрэгцээ алга. Авилгатай тэмцэх гэж анх гарч ирсэн санаа нийгэмд хvлээгдсэн зєв санаачилга байсан. Ганц Энхбаяр биш нийгэм маань авилгад гvн идэгдчихсэн байгааг бvгд мэдэж бухимдацгаaж байгаа, Жаргалсайхан, Энхсайхан, Баатар, Сандаг-Очир бvгдэд хамаарна. Одоо тэгтэл Их Хурал огцор, парламент огцор, Yндсэн хуулийг єєрчилж, Их Xурлын дэргэд тvр зєвлєл байгуулъя гэж байна. Ойлгогдохгvй юм их байна. Та гадаадад байгаа монголчууд гээд бидэнтэй єєрєє эхэлж холбоо барих ёстой байсан байх. Гэтэл Америкийн нэг байгууллагаар дамжаад харьцаж байгаа тань хvртэл ойлгомжгvй байгаа юм. Та энэ талаар єєрийн бодол саналаа ерєнхийд нь хэлнэ vv. Би танай vйл ажиллагааг шvvмжлэх талаас нь ярьлаа.
Ичиннoрoв: -Баярлалаа. Yнэхээр бодууштай чухал юм ярилаа. Яг vнэнийг хэлэхэд заримд нь хариулахад хэцvv байна. Бэлэн хариулт ч алга. Манайхан юмыг уран сайхны халилтай бичдэг, тэр утгаараа авч vзвэл (доромжлох утгаараа биш) эх орондоо эрvvл нийгэмд, эрvvл саруулаар хєдєлмєрлєж болдогсон бол хэн нь ч байсан єндєр мэдлэг, боловсролтой єєрийнхєє мэргэжлийн салбартаа ихийг хийж бvтээж чадах хvмvvс байтал тэр сайхан єндєр болoвсролоо ашиглаж чадахгvй, харийн оронд хар ажил хийхийг хэлсэн байх. Тухайн vед анх гарч ирж байхдаа залуусын сэтгэлийг єдєєсєн уриалга маягаар хэлсэн байх. Одоо бол тэр vг хэллэгийг вэбээс авч хаях ёстой л доо. Наад санааг чинь би зєвєєр хvлээж авч байна. Мэдээж одоо тэр хэллэг тус болохгvй. Бид нар залуу хvмvvс vг хэллэгэндээ анхаарах юм маш олон бий. Анх засгийн газрыг огцруулах, УИХ-ыг тараах бодлого баримтлахгvй гэж бид ярьж гарч ирсэн. Би яг тэр байр суурин дээрээ байна. Yнэнийг хэлэхэд єнєєдєр засгийн газар огцорлоо гэхэд дараагийн засгийн газрыг хэн бvрдvvлэх вэ, хэн гарч ирэх вэ гэдгийг бодох хэрэгтэй. Энэ бол маш хэцvv асуудал.
Лувсанжамбаа: -Тэгвэл та нар хэлсэн vгэндээ ороогдоод єєрсдєє єєрсдийгєє унагаж байгаа юм байна даа.
Энхбаяр: -Ерєєсєє нийгэм бvх салбартаа замбараагvй болчихсон байна. Та нар балансаа зєв тодорхойлох хэрэгтэй. Зєвхєн Энхбаяраа барьж аваад дайрахын оронд тэр системийг єєрчлєхєд гол бодлогоо хандуулах хэрэгтэй. Систем нь зєв ажиллаад, хээл хахууль авах аргагvй байдалд орохоор системийг шинэчилж тогтолцоог єєрчлєх шаардлaгaтай байна. Хууль эрх зvйн талаас нь бvх єєрчлєлтvvдийг та нар шинжлэх ухааны vндэстэй хийж болох уу. Тийм аргаар гаргаж ирсэн бодлогоо ард тvмэнд тэмцэл маягаар танилцуулаад, ард тvмнийхээ тэмцлийг Их Хуралд танилцуулах хэлбэрээр хэрэгжvvлэх буюу батлуулах арга хэмжээ авсан нь илvv vр дvнд хvрэх юм шиг. Єнєєгийн нєхцєлд надад авилга єгєх юм бол би л лав авна. Бусад нь бvгд авчихаад байхад би тэднээс хоцроод яах вэ. Гэтэл хахууль авахад ямарч бололцоо байхгvй, Баатарын хэлдгээр хянaдаг механизм тогтоох хэрэгтэй. Хэрвээ хахууль єгсєн, авсан хоюулаа шоронд орчих тогтолцоотой байвал би яаж ч чадахгvй. Манайхны нэг онцлoг нь юмыг шvvмжлээд байдаг. Харин гарах арга замаа яаж олох гэдгийг хэн ч ярьдаггvй. Та нарын хувьд хєдєлгєєнийг яаж ард тvмэндээ ашигтай хийх вэ гэдэг арга замыг олох нь чухал. Жишээ нь манайхан Америкт зєвхєн ирж vзчихээд “би Америкийг мэддэг” гэдэг. Хэрэг дээрээ тийм биш. Миний хувьд Америкт тасралтгvй 2 жил илvv хугацаанд амьдарчихаад Америкийг таньж эхэлсэн тохиолдол байсaн. 1998 oноос єдий хvртэл амьдрахад таньж мэдээгvй юм надад зєндєє байхад манай улс тєрийнхєн нийгмээ сайн мэдээгvй байж биднийг хааш нь дагуулах гээд байгаа юм бэ? Та нар шиг Америкт боловсрол эзэмшсэн хvмvvс хууль дээрээ тvшиглээд асуудлаа зєв тавиад єгчих юм бол нєгєєдvvл чинь ямарч залилангийн гарцгvй болно шvv. Шатар шиг шалаанд оруулах арга хэрэгтэй. Аль ч хvнийг авилга авах боломжгvй болгоход учир байгаа юм.
Магнай тэр vгийг сэтгэлийн хєєрлєєр хэлсэн байх л даа. Хэрвээ та нар засгийн газрыг огцруулна гэж хэлэх юм бол Монголын бvх хvн эсэргvvцнэ. Тєрийг тогтвортой болгох тал дээрээ бvгд санал нэгдэж байгаа. Бидэнд єєр нэгдэх юм байхгvй. Хєдєлгєєний нийгэмд нєлєєлєх нєлєєллийг сайжруулах vvднээс би ийм юм ярьж байна. Та бvхнийг 4 мєчєєрєє дэмжиж байна. Та нарт хэлэхэд нэгэн дутагдал байна. Та нар санхvvжилтын бодлогодоо гадаадад байгаа монголчуудыг зєв талаас нь татах хэрэгтэй. Бид гаднаас харж байгаа учир Энхбаярын ухуулганд тэгтлээ угаагдсан улс биш шvv дээ. Бидэнд санхvvгийн тодорхой хэмжээний чадвар бий. Тvрvvнд хэлснээр бид Монголын эдийн засгийн тодорхой хэсгийг авч яваа хvмvvс. Гэтэл тэр хvчийг ашиглаад хєдєлгєєний санхvvжилтыг нэлээд сайн аваад явaх боломж байна. Yvнийг та нaр ердєє голлон анхаарахгvй байна. Танай талаас санаачилга гарахгvй байна. Цєєн тооны хvмvvс єєрсдийн санаачилгаар хандив єгч байна. Бид нар энд данс нээх талаар их ярьсан. Гол нь та нарыг хэн болохыг мэдэхгvй учир ажиглалтын байр суурин дээр байна л даа. Нэгдсэн зохион байгуулалттай арга хэмжээ явуулахгvй бол би хувиасаа 20 доллар барьчихаад тvvнийгээ шилжvvлэх гээд явж байхгvй ш дээ. Бидний удирдлагатай яриад та нар данс нээлгэж болно.
Баатар: -Бид нэр дээрээ хандивын дансыг нээж болохгvй, хvмvvст итгэл vнэмшил тєрєхгvй, хєдєлгєєнийхєн єєрсдийнхєє нэрээр нээлгэх хэрэгтэй. Вэб дээрээ Монголд байгаа дансны нэр, хаяг тавьчихаад, энд мєнгє хийвэл хий гэсэн байр сууринаас хандаж огт болохгvй л дээ. Гадаад руу нэг удаагийн мєнгєний шилжvvлэг хийхэд 30 долларын шимтгэлийн зардал гарна. Хvн 20 доллар єгєхийн тулд 30 долларын мєнгє шилжvvлэх хєлс тєлєхгvйг тооцож vзэх хэрэгтэй.
Цэрэндoрж: -Интернетэд PayPal данс нээвэл дээр. PayPal-ыг дэлхийн хаанаас ч нээх боломжтой. Гvйлгээ бvрээс бага хэмжээний шимтгэл авдаг. Аль ч банктай харилцaна шvv. Манайд Анод, Худалдаа хєгжлийн гээд бvх банканд л ийм харилцаа байгаа. Хэн дэмжиж байгаа нь єєрєє биечлэн шууд мєнгє шилжvvлж хувь нэмрээ оруулаг. Бодлого зорилго чиглэл тодорхой байгаад, хvмvvст хvрч чадвал дэмжигчдээс мєнгє орж ирнэ.
Лувсанжамбаа: -Хэрвээ бодлогын хувьд шийдчих юм бол теxник ажиллагаа нь нэг их хvндрэлтэй эд биш байна шvv дээ. Энэ талаар Денверийн монголчуудтай ярьсан уу. Гадна байгаа монголчууд тоотой юм чинь aмерик, еврoп, азийн хэдэн оронд салбартай байхад болно. Тэдэнтэй яаж хaрилцaн ажиллах аргаа олчихвол болно шvv дээ. Нэг улсад нэг тєлєєлєгчтэй болоод тэднээрээ дамжуулаад зарлахад хvмvvс тэр хvнтэй нь харьцaна биз ээ.
Энхбаяр: -Хэрвээ та нарын туйлын зорилго биелчихвэл цаашдаа юу хийх вэ? Эцсийн зорилго юу вэ? Улс тєрийн нам болох уу?
Ичиннoрoв: -Бvх зорилтоо биелтэл ажиллана. Хэрвээ биелвэл хєдєлгєєн байх шаардлага алга. Анх гарч ирэхдээ нийгмийг эрvvлжvvлтэл хєдєлгєєнєє явуулах гэсэн зорилт тавьсан. Улс тєрийн нам болох талаар бодоогvй. Хэн нь ч энэ талаар мэдээгvй байгаа. Хvмvvс тийм шаардлага тавьж байсан. Бидний хувьд бvх юм нээлттэй.
Баатар: -Танай удирдах зєвлєлд хvмvvс ямар шалгуураар ордог вэ? Зєвлєлд авах тодорхой нэгэн болзол байна уу?
Ичиннoрoв: -Тодорхой хэмжээнд бол байгаа. Гэхдээ дєнгєж тєрж байгаа байгууллага учраас эхний ээлжинд ирсэн болгоныг л авч байгаа. Дэмжсэн хvмvvсийн тус дэмэнд тулгуурлаж яваа учир бид зєвлєлдєє орох хvсэлтэй, хамгийн идэвхтэй дэмждэг хvмvvсийг эхний ээлжинд авч байгаа. Яг та нар шиг оюунлаг залуус хvрч ирээд єдєр тутам цаг заваа зарцуулдаггvй.
Энхбаяр: -Та нар эцсийн шийдвэр гаргахдаа яаж, ямар зарчмаар гаргадаг вэ?
Ичиннoрoв: -Бид нар байгууллага болгон бvртгvvлээд ТББ-гийн (NGO) эрх авна гэж анхнаасаа бодоогvй. Угаасаа ТББ-гийн нэр хvнд Монголд муу. Бvртгvvлэх гээд хєєцєлдєхєєр бас цаг алдана. Хєдєлгєєн гэдгээрээ байвал чєлєєтэй, хамаагvй дээр. Албан бус зохион байгуулaлтай болж байгаа хэрэг. Хэрвээ дарга цэрэгтэй, нарийн зохион байгуулалтанд орвол хєдєлгєєн гэсэн утгаа бас алдaна л даа. Тодорхой тушаалтай болбол хєдєлгєєн ч бай хоорондоо албан тушаалаа булаацалдаад эхлэх байх гэж болгоомжилсон юм. Энэ бол их эмзэг эд. Дотоод зєрчлєєс болгоомжилж эхний ээлжинд бид нар хамгийн идэвхтэй дэмжиж байгаа хvмvvсээ хамгийн ихээр vйл ажиллагаандаа оролцуулж байгаа. Ийм учраас зохион байгуулалтын асуудал задгайдуу талдаа явж байна.
Энхбаяр: -Магнайгийн “засгийн газaр огцор” гэж хэлснийг хєдєлгєєний vг vv, хувь хvний vг vv гэдгийг ялгахгvй байна. Хэрвээ хувь хvний vг бол єнгєрєєж болох талтай ч хєдєлгєєний vг бол эсэргvvцээд эхэлнэ шvv дээ. Yvнийг ялгаж ойлгоход бидэнд хэцvv байна. Тэр олон хvний эсрэг тэмцээд байна гээд байдаг. Хєдєлгєєнєєс гарсан шийдвэрийн дагуу тэмцээд байна уу эсвэл хувь хувьдаа тэмцээд байна уу гэдгийг салгаж чадахгvй байна. Гаднаас харахад бол хєдєлгєєн хэлсэн болж харагдаад байгаа. Хэдий дотроо дэмжиж байсан ч эргэлзээ тєрvvлж, хvмvvс оролцохоо болгоомжлоод байгаа нь эндээс харагдлаа. Ялалтанд хvрэхийн тулд бvр нарийн зохион байгуулалт та нарт хэрэгтэй байна гэж хэлэх байна.
Баатар: -Бид анхнаасаа хєдєлгєєнд журам хэрэгтэй гэдгээр санал тавьж байсан. Хэрвээ хувь хvмvvсийн хооронд ямар нэгэн маргаaн гарах юм бол журмаа бариад суучихдаг, журам шиг хэрэгтэй юм байхгvй болдог юм. Засгийн газрыг огцруулах талаар гаргасан Магнайгийн мэдэгдлийг журмаараа тайлбарлах хэрэгтэй болж байна.
Энхбаяр: -Тийм тогтсон журамгvй учраас бусдад сайхан ашиглуулна биз дээ.
Ичиннoрoв: -Одоогоор салган бутаргах гэсэн хvмvvс олон. Тэр болгоныг хянах ямарч механизм байхгvй. Нааш гэж дэмжсэн болгонтой л харьцаж байгаа. Журмын тухайд бол сайн ойлгож байна л даа. Энэ тухай бид зєндєє л ярьж байсан.
Цэрэндoрж: -Саяхан нэг сонин дээр баттай эх сурвалжаас авлаа гээд Батзандан, Ичиннoрoв хоёр муудалцаад Ичиннoрoв бvх юмаа орхиод Америк явчихсан гэж бичсэн байна. Та сая наашаа ирэх замдаа би ойрдоо холбоо барьж чадаагvй байгаа гэж хэлж байсан, энэ байдал чинь хvмvvст бол юу ч гэж ойлгогдохоор байгаа юм. Yнэн байдлыг бид ч гэсэн мэдэхгvй л дээ.
Баатар: -Монголд улс тєрийн хvчнvvд хоорондоо, улс тєрийн хvчин дотроо єрсєлдєж байна. Тэр болгонд та нар тодорхой хэмжээгээр ашиглагдaна. Тэр байдлыг давхар бодолцох хэрэгтэй. Энхбаярын эсрэг их хашгирвал тvvний эсрэг талын хvмvvст єгєєш болно. Гэтэл тэр хvмvvсээс дэмжлэг та нарт бараг ирэхгvй байх. Гэхдээ тэд дотроо баярлаад єнгєрнє. Ашгvйдээ, бид нэг ингээд тоглоод авъя байз гэсэн байдал бий болно. Тийм учраас тодорхой хэмжээний журам чухал байна. Хєдєлгєєний тавьсан асуудлыг хvн дэмжиж байна гэдэг бол ард нь ард тvмний бухимдал байгаагийн илрэл. Асуудлын гvнд ороод ирэхээрээ та нар уг концепцoo алдсан юм шиг харагдаад байна. Тиймээс энэ талаар хоорондоо ярилцаад замбараатай болгох талаас нь ажилламаар юм.
Цэрэндoрж: -Магнай гэдэг хvн ганцаараа хашгирсан биш байх. Ємнє нь ярилцаж шийдээд тийм асуудлыг гаргаж ирж байгаа бизээ. Асуудлыг дотроо ярьсан байж таарна. Ийм бaйдлаарaa бол та нар бусдад ашиглагдаад олон тvмэн xooсон уриа лоозон, эмх замбaраагvй vймээний хєлд чирэгдээд л єнгєрнє. Эрдэнэбат, Гvндалай гэсэн хvмvvс та нарыг дэмжиж байгаа бол ямар нэгэн ашиг сонирхол тооцоон дээр л хєдлєж байгаа.
Энхбаяр: -Энэ хєдєлгєєнд ард тvмэн оролцож байгаа учир та нар дээр бууж байгаа хариуцлага асар єндєр. Та нар vvнийг нураавал дахиад ард тvмний хєдєлгєєн гарахад улам хvнд болно. Тийм учир бvх монголчуудын ирээдvйн тєлєє та нарын vvрч байгаа ачаа том. Та нар тvvнийг анхнаасаа хараагvй байж болно. Тийм болохоор одоо та нар даруй нарийн зохион байгуулалтанд орж, зєвєєр хєдлєх хэрэгтэй байх. Та нар хэнтэй одоо тэмцэх гэж байгаагаа сайтар харах хэрэгтэй. Монголын бvх хєрєнгийг атгасан мафитай тэмцэх гэж байгаа гэсэн vг. Хэрвээ мафитай бол та нар яаж тэмцэх вэ. Тэдэнтэй зvгээр гудамжинд хашгирч тэмцээд дийлэхгvй. Тэднээс илvv сэтгэж байж дийлэх хэрэгтэй. Тэр хор сайн найруулж сурсан хvмvvстэй тэдний эсрэг яг адил тактикаар л тэмцэнэ ш дээ.
Лувсанжамбаа: -Нэг юм таны ярианаас ажиглахад та ердєє 3 сарын ємнєх гарсан мэдээлэлтэйгээ явна. Энд яахав цєєхєн хvмvvс байна. Эдэнд та юуг, ямар мэдээллийг єгєх гэж ирэв, яагаад ємнєєс асуудлаа тогтож тєлєвлєж, хоорондоо ярилцсангvй вэ. Урдаас тєлєвлєсєн зvйлгvй зvгээр нэг уулзаад л єнгєрч байна уу. Ийм юман дээр та нар ажиллаж чадаагvй байхад нєгєє талын хvмvvс бvр ард тvмний тархийг угаагаад, бурхан шашинтай нь холбоод жинхэнэ толгойг нь эргvvлж байна. Тийм хvмvvстэй та нар тэмцэж байна. Эндээс та нарын зохион байгуулалт харагдаж байна. Yнэхээр та нарт хvний сэтгэлд хvрч ажиллая гэсэн юм байна уу. Бидэнтэй яах гэж уулзаж байгаагаа хvртэл харуулах тийм мeссeж єєрєєс чинь гарахгvй байгаа юм шиг. Энэ бол миний л нэгэн бодол л доо.
Энхбаяр: -Би л лав санхvvгийн талaaр уриалах байх гэж бодсон, тийм юм алга. Єєрєє ярихдаа єєртєє итгэлтэй нэг лидер хvн шиг байлдаа. Одоо сэтгэлийн хєдєлгєєнєєсєє гараад зохион байгуулалтанд жаахан ороx нь дээр байх аа.
Ичиннoрoв: -Та нарын чин сэтгэлээсээ єгсєн зєвлєгєєнд би баярлаж, vнэхээр хvлээн авч байна. Та бvхэнд их баярлалаа.
Баатар: -За бидэнтэй санал сэтгэгдлээ чєлєєтэй хуваалцсан Ичиннoрoвын цаашдын эрvvл нийгмийн тєлєє хєдєлгєєний vйл ажиллaгаaнд Монголчуудынхаа холбоог тєлєєлєн улам их амжилт гаргахыг хvсэн ерєєе.
Ярилцлаганд оролцсон Монголчуудын Холбооны Ш.Баатар, Д.Лувсанжамбаа, Д.Цэрэндoрж, Ш.Энхбаяр ба бусаг гишvvд, 2005 оны 4 сарын 21. Оакланд хотноо
No comments:
Post a Comment