Монголын нууц товчооноос ангид олон арван түүх соёлын өв дөрвөлжин бичгээр болон уйгар үсгээр Иx Монгол улсын (Юань) үед бичигдэн үлджээ. Тэдний ихэнx нь хөшөөний бичээс болно. Чулуун хөшөө олон зууныг туулж гэмтэж сэвтэлгүй бидний үе хүртэл хадгалагдан үлдэж чаджээ. Нэгэнт тухайн цагт бичиж үлдээсэн болохоор тэдгээр xөшөөний бичээс нь хэн ч маргахгүй түүхийн бодит материал болно. Эртний хөшөөний бичээсээс харахад долоон зууны турш язгуурын монгол хэл нэг их өөрчлөгдөөгүй мэт санагдана. Өвгөдийн сургааль өдүүгэ ч бидэнд чухаг болохоор 1362 онд бичиж үлдээсэн түрэг угсааны Индү (хиндү буюу энэтхэг гэсэн үг) вангийн гэрэлт хөшөөний монгол бичээснээс хэсэглэн авч уншигч танаа толилуулья.
... Мөн Индү эсэн бүхий дороо ач хөвгүүддээн соён сургаруун:
- Та хөвгүүд үзэхүйн аливаа зовлонгуудыг эс үзвэй. Тарианы үйлийг эрхлэн зөв зүгээрийн аман хоолой тэжээн хатуужуулахад чадахуйгаас сайн үйлийг үйлдэж, муу үйлийг бүү бөгөөд үйлдэгтүн. Эцэг эхдээ төрүүлсэн ба тэжээсэн ачийг машид хүндэд сэтгэж, oмoгoo үл заан, өөрөөс дордос үзэгсдийг бүү басамжлан өөрөөсөө эрдэмт сайд лугаа ах дүү барилд. Хэрвээ дээдсээ соёрхогдож орлуулагдваас биеэ ариун сахиж, ургаш жигд яваад чин зоригоор дээдсээ ачлан хүч өгөхөө эрхлэн, иргэнийг өөрийн хөвгүүн шөвгүүн мэт таалж явбаас ирэх хор дор үл ороод мөнөө мөнөө хойно сайн нэр тань үүрд алдаршуулагдмoй гэж эдгээр үгс хэлбээс танаа ухагдах буй хэмээcэн ажигу.
Одоогоос 647 жилийн өмнөх хөшөөний бичээсийн үг үсгийг гажуудуулалгүй хэвээр хадаглан уйгарчлан бичсэн монгол хэлнээс шинэ үсэгчлэн буулгавай. Индү вангийн сургааль бидэнд, бидний үр хүүхдэд, бидний ирээдүйг шийдэгч Их хурлын эрхэм гишүүд засаг төр баригчид хэн бүхэнд нэгэн адил хамааралтай бус уу.
2009 оны 11 сарын 21
Сан Франциско хотноо
... Мөн Индү эсэн бүхий дороо ач хөвгүүддээн соён сургаруун:
- Та хөвгүүд үзэхүйн аливаа зовлонгуудыг эс үзвэй. Тарианы үйлийг эрхлэн зөв зүгээрийн аман хоолой тэжээн хатуужуулахад чадахуйгаас сайн үйлийг үйлдэж, муу үйлийг бүү бөгөөд үйлдэгтүн. Эцэг эхдээ төрүүлсэн ба тэжээсэн ачийг машид хүндэд сэтгэж, oмoгoo үл заан, өөрөөс дордос үзэгсдийг бүү басамжлан өөрөөсөө эрдэмт сайд лугаа ах дүү барилд. Хэрвээ дээдсээ соёрхогдож орлуулагдваас биеэ ариун сахиж, ургаш жигд яваад чин зоригоор дээдсээ ачлан хүч өгөхөө эрхлэн, иргэнийг өөрийн хөвгүүн шөвгүүн мэт таалж явбаас ирэх хор дор үл ороод мөнөө мөнөө хойно сайн нэр тань үүрд алдаршуулагдмoй гэж эдгээр үгс хэлбээс танаа ухагдах буй хэмээcэн ажигу.
Одоогоос 647 жилийн өмнөх хөшөөний бичээсийн үг үсгийг гажуудуулалгүй хэвээр хадаглан уйгарчлан бичсэн монгол хэлнээс шинэ үсэгчлэн буулгавай. Индү вангийн сургааль бидэнд, бидний үр хүүхдэд, бидний ирээдүйг шийдэгч Их хурлын эрхэм гишүүд засаг төр баригчид хэн бүхэнд нэгэн адил хамааралтай бус уу.
2009 оны 11 сарын 21
Сан Франциско хотноо
