Жoнн Хангин Гомбожав нь Монголын ард тvмнийг барууны соёлд нэвтрэхэд, баруунд Монгол судлалыг хєгжvvлэхэд, Монгол Америкийн хооронд найрсаг харилцааг тогтооход, дэлхийн Монголчууд дунд Пан Монголист vзлыг тvгээн дэлгэрvvлж, тэднийг амьдралдаа єєдрєг явахад vнэлж баршгvй хувь нэмрээ оруулсан, насан туршдаа Монголын тєлєє зvрх сэтгэлээ зориулсан, язгуурын Монгол эрдэмтэн байжээ.
Тэрээр 1921 онд Цахарын Тайвс зvvн хошуунд язгууртан айлын хоёрдугаар хєвгvvн болон хорвоод мэндэлжээ. Гомбожавын євєг дээдэс олон vеэрээ Манжид хvчин зvтгэсэн язгууртнууд байснаас Манжийн хаанд нєлєє ихтэй Дvйпэн ноён элэнц нь, Наран амбан євєє нь гээд тоочиж болно. Одоогоор Гомбожавын хоёр дvv болох Сайчингуа нь Америкийн Кальфорн мужид аж тєрч, отгон дvv Баадай нь Тайванд багшилж байна.
Цаг тєрийн ээдрээтэй дэлхийн хоёрдугаар дайны vед Японы байгуулсан Манжгоо улсад хавсарга болж байсан Євєр Монголын Засгийн газрын Гадаад хэргийг тохинуулах сайд Сайнбаяр тэргvvтнvvд олон арван залуусыг Япон Улсын Васэдагийн Их Сургууль болон шилдэг их сургуулиудад эрдэм сургахаар илгээж байсан ба тэдний дунд Гомбожав орж явжээ. Японд боловсрол эзэмшсэн тэрээр Дэ Ван Дэмчигдoнрoвын Засгийн газарт нарийн бичгийн даргаар ажилласан байна. Гомбожавтай хамд Дэ Ванд хvчин зvтгэж явсан Цэцэн Жагжид гуай “-Гомбожав надаас насаар 5-6 дvv, Монголоо гэсэн агсам согтуу сэтгэлтэй, эрдэм номтой залуу байлаа. Хожим Америкт ирж, их алдартай монголч эрдэмтэн болсон. Амьдралынхаа сvvлийн жилvvдэд Ар Монголд олон удаа очиж, ихийг хийсэн хvн” хэмээн саяхан надад хууч хєєрсєн билээ.
Дэ Вангийн Засгийн газар ажиллаж байсан хvмvvс гоминданыхныг даган Тайванд зугтан гарсан байна. Ийм хувь заяа оногдсон Гомбожав Тайванд шилжсэн Гоминданы засгийн газарт Євєр Монголын асуудал хариуцсан тєлєєлєгч хийж байгаад Чин-Кай-Шигийн зєвлєх явсан Овен Латиморийн зvvн Aзийн хэргийн хєтєлбєрт хамрагдан 1947 онд Америкт хvрэлцэн ирэв. Тус хєтєлбєрийн дагуу Жонн Хопкины Их Сургууль, Бєрклийн Их Сургууль, Колумбийн Их Сургууль, Индианын Их Сургуульд тус тус суралцаж, улмаар Америкт Монгол судлыг хєгжvvлэх гол хvн болжээ.
Баруунд Монгол судлалыг эрчимтэй сонирхож эхэлсэн 50-иад оны vед Монгол судлаачид болон, Монголчуудын дунд тавигдсан нэн шинэ зорилт бол Англи-Монгол хэлний толь бичгийг бvтээх асуудал байв. Нэрт эрдэмтэн Фердинанд Д. Лессинг 20 мянган vгний Монгол-Англи толийг бичиж байгаад 1960 онд таалал тєгсчээ. Тvvний бvтээлийн эх нь Гомбожав болон бусад шавь нарын гар дээр vлдсэн ба тэд эмхтгээд хожим хэвлvvлжээ. Энэ толь бичиг уламжлалт Монгол хэлний арга барилд нийцсэн учир шинжлэх ухааны ололт тvлхэцтэй нэвтэрч байгаа орчин цагийн Монгол хэлэнд тааруулан тvvнийг єєрчилєх хэрэгтэй гэж эрдэмтэн Гомбожав шийдээд, 1963 онд Монгол Улсын ШУА-д энэ тєсєл дээр хамтран ажиллах хvсэлт тавьсан байна. ШУА хєрєнгє мєнгєний тєсєв батлагдаагvйгээс хамтран ажиллах асуудал удааширч, сvvлдээ Гомбожав уг тєслийг бvтэхгvй тул орхижээ. 1976 онд “Хvмvvнлэг ёсыг дэмжин, vндэсний эрх ашгийг хамгаалах” байгууллагаар уг тєслийг батлуулж, єєрийн нєхєр Жонн Круегер, бусад шавь нарын хамт 40 мянган vгтэй “Орчин цагийн Монгол-Aнгли хэлний толь бичиг”-ийг зохиов. 1986 онд уг толийг хэвлэгдтэл, 1970 онд “Англи-Монгол хэлний хураангvй толь”-ийг бvтээж, 1973 онд Лессингийн “Монгол-Англи Толь”-ийг бусад нєхдийн хамт эмхтгэн нийтийн хvртээл болгосон байна.
Индианын Их Сургуульд Монголын Нийгэмлэгийг (Mongolian Society) байгуулсан профессoр Гомбожав, Чойжив лам, шавь нарынхаа санаачилгаар Америкийн Монголчуудын Соёлын Холбоог (MACA) 1988 онд байгуулж, жил бvр Чингис хааны тахилгыг тэмдэглэх уламжлал тогтоожээ. Одоо тус холбооны ерєнхийлєгчєєр Санж Алтан гуай ажиллаж, эрдэмтэн Гомбожавын vйл хэрийг тасалдуулахгvй vргэлжлvvлж явна Америкийн Монголчууд АНУ дахь анхны Буддын шашны сvмvvдийг байгуулж, олон янзын соёлын сангуудыг vндэслэсэнч ихэнхи нь цагийн аяст vйл ажиллагаагаа зогсоосон ба бусдын мэдэлд очсон байна.
Эрдэмтэн Гомбожав алдар цуутай Монголч эрдэмтэн байснаар зогсохгvй Монгол, АНУ-ын хооронд дипломат харилцааг бий болгоход чухал vvрэг гvйцэтгэсэн ба хоёр улсын хооронд боловсролын холбогдолтой хэд хэдэн хамтын ажиллагаанд биечлэн оролцсон улс тєрийн зvтгэлтэн хvн.Эрдэмтэн Гомбожав олон арван шавьтай, Америкийн нэртэй их сургуулиудад багшилж байсан ч сэтгэл санаа нь байнга Монголдоо хорогдож, холоос эх нутаг руугаа гvйсэн гайхамшигт Монгол морь шиг ирэн очин явсаар 1989 онд Улаанбаатар хотноо 66 насны сvvдэр дээрээ хорвоогийн мєнх бусыг vзvvлжээ. Дээдсийнхээ хєрсєнд шингэх тавилантай тєрсєн язгуурын Монгол эрдэмтэн Жонн Хангин Гомбожавын товч намтар энэ болюу.
Баруун Эргийн Монголчуудын Соёлын Сангийн тэргvvн Ш.Баатар, Америкийн Монголчуудын "Замдаан" сэтгvvлийн 10 дахь дугаараас
No comments:
Post a Comment