Пеликан шувууны амьдрах арга зам

70 оны сүүлчээр Сэсээр улсын зурагтын нэвтрүүлэг Арвайхээрт цацагдаж, хар цагаан дэлгэцээр Орбитын сувгыг хүлээн авах болсон нь Цорцоо уулыг нүхлэн суусан Орос цэргийн гарнизоныхны ач буян байсан биз ээ. Хэдэн балгасны хооронд гудамж метрлэж, цагаан ултай гутлын зулгыг хазгай гишгэдэг байсан бидний үеийнхэн зурагттай айлыг бараадаж, гадуур тэнэх нь ч багасч билээ. Оросын нэвтрүүлгээр балет, дуурь, уран гулгалт, хоккэйн тэмцээн гээд ертөнцийн соёлоор гийх нэвтрүүлэг олонтаа гарах боловч хэлийг нь мэдэхгүй бид бүлтийтэл хараад л суудагсан. Хамгийн сонирхолтой нэвтрүүлэг бол "Амьтны ертөнцөд" байсан санагдана. Танин мэдэхүйн энэ нэвтрүүлгээр хорвоогийн амьтдын тухай мэдлэгийн цар хүрээ маань тэлсэн юм. Түүнээс хойш зурагтаар амьтны тухай ямарч нэвтрүүлгийг шимтэн үздэг зуршилтай (инстинкт) болсон хэрэг Японд амьдарсан он жилүүдэд "В мире животных" нэвтүүлэгтэй тун төстэй "Амьтан ба ертөнц" (Икимоно чикюу кикоо) хэмээх Эн-Эйч-Кэй сувгын алдарт нэвтрүүлгийг үздэг болж билээ. Харин азтай тохилдлоор Эн-Эйч-Кэй сувгын Танин мэдэхүйн хөтөлбөрийн редакцид хагас цагаар ажилладаг болж, монгол оронтой холбоотой "Тогрууны нүүдэл", "Говьд баавгай үзлээ", "Азид хэн нь хэн бэ?" нэвтрүүлгийг бэлтгэхэд оролцож байв. Тэр үед бидний хажуугийн өрөөнд "Их Монгол" (Дай Монгору) хэмээх таван ангит түүхийн баримтат киног хийж байлаа. Америкт ирээд ч амьтны нэвтүүлэг үздэг зуршлаa хаясангүй, xарин хобби болох талдаа оржээ.

Амьтдын дотроос нүүдэлчин монгол хүнд хамгийн ойрхон нь морь, нохой, шувуу гэж би боддог юм. Монголчууд бидний элэнц хуланц шувуудын адил нүүдэллэн амьдарч, шувууг өөртөө даcгаж, ан гөрөө хийж ирсэн ба зарим тохиолдолд шувууг бэлэгдэл болдгийг та бүхэн сайн мэднэ дээ. Харьд суугаа монголчууд ч бас нүүдлийн шувуудтай адил ажээ. Кальфорн мужийн нарлаг дулаан, далайн хойгийн чийглэг зөөлөн уур амьсгалтай нутгийг нүүдлийн шувууд дайран өнгөрнө. Янз бүрийн шувууны нүүдэлтэй таарч, зургийг нь татаж авах дуртай, би. Өнгөрсөн сард санаандгүй тохиолдлоор ижил сүргээcээ ямар нэгэн шалтгаанаар Мерсед нуурын хөвөөнд үлдэж хоцорсон пеликан (pelican) хэмээх шувуутай таарч зургийг нь авав. Загaсаар голдуу хооллодог пеликан нь хотон шувуутай адил ур хошуутай, нүдэндээ зовхитой, тас шувуу мэт том биетэй юм билээ. Пеликан нь хэдийгээр сүргээр амьдардаг боловч дэлхийд ховордсон шувуудын нэг юм. Аласкагаас Төв Америкийн дулаан арлууд руу нисэх замдаа Сан Францикогийн хойгоор буудаллаад өнгөрдөг ажээ. Энэ шувууны ховордсон шалтгаан нь угийн үр төл муутай дээрээ байгалийн бохирдол, дулааралтай холбоотой ажээ. Пеликан модны оройд, эсвэл хадан хясааны өндөрлөгт үүрээ засна. Нэг өндөглөхдөө долоо наймыг гаргаад дардаг. Олон өндөг гаргах нь хоёр талтай. Нэгт, тэдгээр өндөг нь амьдрах чадвар багатай, хоёрт онгон зэрлэг байгалийн хуулиар бусад амьтны хоол болох заяатай ажээ. Ангаахайнууд нь томроод ирэхээр үүрэндээ багтахгүй, аль ядарснаа нэгнээ өндөрт орших цаазын давцан мэт үүрнээс түлхэж унагана. Хэрвээ тэрээр газарт унасан л бол эцэг эх нь түүнийг тэжээхгүй, өлсч үхэх тавилантай. Энэ бол хэн ч зөрчихгүй байгалийн хатуу хуулийн нэг. Ангаaхайнуд томорч бие биенээ түлхэж унагасаар хамгийн сүүлд нэг үлдэнэ. Түүнийг эцэг эх нь тэжээнэ. Ийм учраас пелокан нь угийн цөөхөн. Пеликан ангаaхайнуудаа ангир шиг өөрөө цаазладаггүй ч байгалийн хуулиа дагаад ядарсан доройг тэжээдэггүй, хамгийн чадалтай ганцыг нь эх байгальд дасч чадаж магад хэмээн найдаад авч үлддэг заншилтай.

Үүнээс ургуулаад бодоход яс махны овог аймгийн зохион байгуулалттай нүүдэлчин монголчууд маань өрнөдөд хөгжсөн хөрөнгөтний ёсонд шунаж, өөр хоорондоо өрсөлдөн, амьдрах чадвар дорой хүмүүс олонх болж, амьдралын эрээн бараанд сандарч тэмтэчсэн зарим маань үр хүүхдээ гудамжинд гаргаж байгаа явдал бол пелокан шувуунаас ялгарах юм алга. Чадал чинээтэй төрийн түшээд, барууны соёлтонгууд нь түмэн үеийн дархлаа болсон төрөлх монгол хэлээ хаяхаар санаархаж байна. Тэд бол пеликан шувуу шиг амь зогоох гэсэндээ биш өөрсдийнхөө түр зуурын эрх ашгийг хоохойлохooр ядарсан ард түмнээрээ тоглож байгаа гэмт хэрэг мөн.

2008.6.11