Ш.Баатар: Цахим тэнгисийн монгол хvн

Ярилцсан С.Уянга
Компьютерийн .MN сэтгvvл, No 51.

Бид сэтгvvлийнхээ өмнөх дугааруудад “Америкийн компьютерийн компанид ажилд оръё гэвэл” өгvvллийг нийтэлсэн билээ. Сэтгvvлийнхээ уншигчдын хvсэлтээр алс холын Америкт амьдран суугаа ч гэсэн Монгол орныхоо хөгжил дэвшлийн төлөө, эрдмийн төлөө ямагт санаа зовниж, бие сэтгэлээ зориулж явдаг доктор Интернэтээр дамжуулан хийсэн ярилцлагыг толилуулъя.

Товч намтар
өвөрхангай аймгийн Уянга сумын нутагт төрсөн. 1983 онд Арвайхээр хотын 10 жилийн нэгдvгээр сургуулийг, 1988 онд Оросын Новосибирск хотын Цахилгаан Техникийн Дээд Сургуулийг тооцоолох машины инженерийн мэргэжлээр төгссөн. Эрvvлийг хамгаалах яамны харъяа Удирдлагын эрдэм шинжилгээний vндэсний төв, ШУА-ийн Анагаах ухааны хvрээлэнд эрдэм шинжилгээний ажилтны алба хашиж байсан. 1991-1997 онуудад Японы Хамамацугийн Анагаах Ухааны Их Сургуульд суралцаж, техникийн ухааны дэд доктор, анагаах ухааны докторын зэрэг хамгаалсан. 1997-1998 онд Харвардын Их Сургуулийн Анагаах Ухааны Дээд Сургууль, Массачусетсийн Технологийн Дээд Сургуульд эрдэм шинжилгээний ажилтнаар ажиллаж байгаад 1998 оноос одоог хvртэл Silicon Valley буюу Цахим хөндийд орших TenFold корпорацид программ хангамжийн ахлах архитекторын алба хашиж байна. Сан Франциско хотноо гэргий Алтантуяа, хvv Балдандорж, Билэгт нарын хамт амьдардаг.

Хэдийгээр бид зvс зvсээ хараагvй боловч, нэг сургуулийг дvvргэсэн, “нэг тогооны” хvмvvс юм байна. НЭТИ буюу Новосибирск хотын Цахилгаан Техникийн Дээд Сургууль (хожим Техникийн Их Сургууль болсон) бол манай улсад олон арван боловсон хvчин бэлтгэж өгсөн, техникийн томоохон, нэр хvндтэй сургуулиудын нэг. Шөнөжингөө нойргvй хонож, лабораторийн ажлын программаа биччихээд өглөө нь унтаж орхидог гээд л бишгvй л хөгтэй, хөгжилтэй явдал тохиолдож байсан. Иймд ярилцлагаа төрөлх сургуулиасаа, оюутан цагийн амьдралаасаа эхэлбэл яасан юм бэ?

Оюутан ахуйн цагийг алтан vе хэмээн хvн бvр дурсан санадаг. өвөлдөө vлгэрийн орон шиг сэвсгэр цастай, зундаа Амазоны шугуй шиг ногоон байдаг Новосибирск хот, төрөлх НЭТИ, оюутан цагийн андууд, vй олон дурсамжууд сэтгэлийн минь гvнд тодоос тод vлдсэн. Оюутан цаг бол хамгийн хөгжөөн наргиантай vе. Тэр vед хийг нь тааруулан нэгийгээ онигоонд хийх шиг амархан юм байсангvй. За ингээд тэр vеийн нэгэн онигоог дурсан яръя. Сонгодог хөгжим сонирхдог Даваажав ах, Пvvжээтэй тааралдаад гэртээ урьж, симфони сонсгожээ. Хөгжим дууссаны дараа “За Пvvжээ, юу бодогдов” гэж асуухад “За даа, 25 рублийн vнэтэй алтайн тарваганууд хөл доогуур гvйлдээд л, жигтэйхэн байна” хэмээн хариулаад хоёулаа онигоонд орсон доо. Үнэхээр тэр vед алтайн тарваганы арьс их vнэтэй байсан учраас монголоос авчирч зарах нь зарим хvний өдрийн бодол, шөнийн зvvд болж байсансан.

Та хилийн чанадад, өндөр хөгжилтэй хэмээгдэх Япон болон Америк оронд олон жил амьдарч байгаа хvн. Ингэхэд америкчууд болон япончуудын сэтгэлгээний ялгааны талаар ярина уу?

Миний бодлоор япончууд гадагшаа чиглэсэн сэтгэлгээтэй санагддаг. Гадаадад юу шинээр бий болж байна, яавал тvvнийг өөртөө нэвтрvvлэх вэ? гэсэн vvднээс гадаад орнуудыг сонор соргогоор харж байдаг. Тэдний хамгийн их хvндэтгэдэг улс vндэстэн бол америк. Харин америкчуудын хувьд гадаадад юу болж байгаа нь нэг их хамаагvй байдаг бөгөөд зөвхөн америкаа гэсэн дотогшоо чиглэсэн сэтгэлгээтэй. Хvvхдийг багаас нь “Америкийн эрх ашиг” буюу National Interest гэсэн vзлээр төлөвшvvлдэг. Хvv маань өглөө бvр сургууль дээрээ очоод “Бурхны өмнө нэгэн vндэстэн байж, эрх чөлөө, шударга хуулийг нийтэд зориулахын төлөө хувь хvн байхаа Америкийн Нэгдсэн Улсын туг болон тvvнийг мандуулж байгаа холбооны улсын өмнө андгайлан тангараглая” гэж тангараг уншдаг.

Калифорн мужид ази vндэстнvvд их байдаг. Тэдний талаар?

Уг нь Калифорн мужид 150 жилийн өмнө азиуд анх алтны уурхай дээр хvнд нөхцөлд хөдөлмөрлөдөг хар ажилтнууд байсан бол тэдний vр сад буюу 4-5 дахь vе нь асар баян төдийгvй америкийн нөлөө бvхий хvмvvс болсон байна. Сан Франциско, Лос Анжелос гэх мэтийн хотуудын ихэнх том барилгуудыг тэд өмчилдөг. Цагаан арьстнуудын яриагаар тэдэнтэй өрсөлдөж чадах цорын ганц vндэстэн нь азиуд гэнэ. Ази нь азиа л дэмжинэ. Энэ бол амьдрал дээр тогтсон хатуу зарчим бөгөөд ялимгvй юман дээр ч илэрдэг. Жишээлбэл, машинаа төлбөртэй зогсоол дээр тавих гэж байхад хажуугаар өнгөрсөн нэг ази “Би одоо гарах гэж байна. Миний тавьж байсан газар тавьчих, би мөнгийг нь төлчихсөн юм” гэх жишээтэй. Би уг нь пан монголын сэтгэлгээтэй хvн байсан л даа. Японд болон энд азичууд ихтэй газарт удаж байгаа болоод ч тэр vv нэг л пан ази сэтгэлгээнд шилжээд байх шигээ.

Америкийг чөлөөт орон гэдэг. Гэвч Америкчууд гаднаас ирэн амьдрагсдыг хавчиж, дарамталдаг уу?

Огтхон ч vгvй. Гаднаас ирэгсэд нь амьдралын их зорилго, тэмvvлэлтэй, ажилсаг, арчаатай байдаг тул америкчууд их халуун дотноор тэднийг хvлээн авдаг. Үнэхээр өнөөдөр америкт ирээд ариун цагаан хөдөлмөрөөрөө амжилтанд хvрч, хөл дээрээ боссон олон зуун мянган хvмvvс бий. Тэднийг америкчууд Amerikan Dream буюу америк мөрөөдлийг биелvvлэгч хэмээн ихэд хvндэтгэн бахархаж, бvхий л талаар дэмждэг. Үнэндээ тухайн хvн нийгэмдээ татвараа төлөөд олон хvмvvсийн амьдралыг өөд нь татаж байгаа хэрэг л дээ. Америк мөрөөдлийг биелvvлсэн ази залуусаас дурдахад ДОХ өвчнийг эмчлэх эмийг хийсэн тайван гаралтай David Ho, алдарт гольфчин Tiger Woods, уран гулгалтын дэлхийн олон удаагийн аварга, олимпийн мөнгөн медальт Michelle Kwan, Sybase компанийн захирал, Гонг-Конгт төрсөн John Chen, Yahoo-г vндэслэн байгуулагч Jarry Yang, Computer Associate-ийг vvсгэн байгуулагч Charles B.Wang зэрэг олныг дурдаж болно. Зөвхөн азиас төдийгvй бусад орноос ирж, өндөр амжилт гаргасан хvмvvс нэлээд бий.

өнөөдөр бvгд, тэр дундаа залуучууд сурах болон цагаачлах зорилгоор америк орон руу тэмvvлцгээж байна. Энэ талаар Та ямар бодолтой явдаг вэ?

Мэдээж америк руу тэмvvлж болно. Гэхдээ америкийг шаггvй сайн судлах хэрэгтэй болов уу. Хvн хvний боловсрол, чадавхи өөр өөр байдаг тул өөртөө тохирох газраа зөв сонгож, сайн төлөвлөх нь чухал. Хэн нэгний “өнгөтөөр ярьсан” яриаг даган хөнгөн дэвэргэн сэтгэж болохгvй. Юмыг аргалж, хуурч сурсан хvмvvс энд ирээд нэг их хол явахгvй. Ерөнхийдөө бvх юм америкт хууль дvрмийн дагуу явагдана. За тэгээд хуулиас гадуур амьдарсан хvний хувьд бvх юм хязгаарлагдмал болно шvv дээ. Хараад байхад манайхан хэлний курст суралцах нэрээр ирээд хар бор ажил хийж, амьдрал залгуулж байна. Энэ нь тухайн хvн, тvvний гэр бvлийнхэнд, улмаар манай улс орны эдийн засагт эергээр нөлөөлж байгаа ч, энэ улсын хууль дvрмийг улаан цайм зөрчиж, монголчуудын нэрийг хуулийн байгууллагын өмнө унаган дараа дараагийн ирэх хvмvvст саад тотгор болдог. Энд ирээд амжилттай сурч, хөдөлмөрлөх бvхий л бололцоотой. Уг нь суралцахаар ирж байгаа залуус амьдрах өртөг, сургалтын зардлаа Монголоос бvрэн шийдээд ирвэл тун сайн. Цаг дээрээ тулахаар гадны хvмvvст америкууд нэг их гар сарвайдаггvй.

Та техникийн боловсролыг Орос оронд эзэмшсэн хvмvvсийн нэг. өнөөдөр МУИС, ТИС, Хан-Уул зэрэг сургуулиуд программ хангамжийн мэргэжилтнvvдийг бэлтгэж байна. АНУ болон Японд энэ чиглэлийн мэргэжилтнvvдийг хэрхэн бэлтгэдэг, сургалтын онцлогийн талаар уншигчдад маань сонирхуулна уу?

Дэлхий дээр орос америк хоёр супер хvчирхэг хэвээр байна. Энэ нь эдгээр орны боловсролоос бvтсэн техник технологиор хэмжигдэж байгаc юм. Манайхан бол олон vеийн туршид оросод боловсрол эзэмшиж, орос заах аргаар сургалтаа явуулдаг учир бэлтгэгдсэн боловсон хvчин нь хvний нvvр улайлгахааргvй байх гэж би боддог. Япон болон америкийн сургалт нь оюутныг бvх бололцоогоор хангаад бие даалгаж ажиллуулдаг онцлогтой. Хичээл нь их шахуу, даалгавраа цагтаа л хийж, кредитээ авч явахгvй л бол сургууль төгсөхөд бэрх болдог. Япон бол мэдээж сургалтаараа америкт хvрэхгvй, америкт бэлтгэгдсэн хvмvvс төгсөж ирээд сургалтаа явуулдаг болохоор яавч “оргиналь” юмыг оролж чадахгvй шvv дээ. Америкийн сургалтанд байдаг нэгэн эрхэм чанар бол дэлхийн сор болсон хvмvvсийг өөрийнхөө сургуулиудад соронздон татаж чаддаг явдал юм. Үнэхээр өнөөдөр америкийн том их сургуулиудад дэлхийн хамгийн сайн гэгдэх эрдэмтэд хичээл зааж байна.

өнөөдөр манайд программ хангамжийн инженерийн мэргэжлээр төгссөн хvн оператор, нарийн бичгээс эхлээд багш, программист, шинжээч (аналист), борлуулагч гэх мэтчилэн бvхий л албыг хашдаг. өөрөөр хэлбэл, программ бичлээ гэхэд боловсруулах шаардлагатай системээ өөрөө судлах, загварчлах, программаа бичих, сурталчлах, худалдах, худалдаж авсан газраа суурилуулах, ажиллах хvмvvсийг сургах, сvvлд нь ямар нэгэн асуудал гарахад өөрөө шийдвэрлэх г.м. Гадаадад энэ асуудалд яаж ханддаг вэ?

Америкийн компьютерийн пvvсvvд системийн технологи, программ хангамжийн технологи, борлуулалтын алба гэсэн ерөнхий шат дараалсан гурван хэсгээс бvрддэг. Борлуулалтын албаныхан гадуур явж, пvvсийнхээ бvтээгдэхvvнийг сурталчилж, худалдан авагч олж ирэхэд тэдний маркетингийн хvмvvс зах зээлийн ашиг сонирхлыг нь судалж, төсөл гаргаад, тvvнийгээ программ хангамжийн технологийн хэлтэст шилжvvлнэ. Энэ хэлтсийнхэн бэлэн байгаа программын модулийг наймааных нь ур ухаанд (business logic) тохируулан зангидна. Шаардлагатай бол нэмэлт программын модулийг боловсруулна. Үvнийгээ системийн технологийн хэлтэст захиална. Ийм дарааллаар дээрх гурван хэсгvvд хоорондоо холбогддог тул хvн бvр өөртөө оногдсон ажлыг хийдэг учраас нэг хvн олон ажилд самгардах, олон ажлыг “бөөндөх” асуудал, бэрхшээл гардаггvй.

Программ хангамжийг боловсруулахад анхаарах гол зvйл юу вэ?

Энэ бол цэвэр чанарын асуудал. Хэрэглэгчдийн тавьж буй шаардлага, эрэлт хэрэгцээ бол чанар, найдвартай ажиллагаа. Үнэхээр чанар бол нvдэнд харагдаж, гарт баригдахгvй ч хамгийн чухал зvйл юм. өндөр чанартай бvтээгдэхvvнийг хэрэглэгчийн гарт өгөхийн тулд программ хангамжаа маш олон төрлийн аргаар шалгадаг. Үvнийг давтан шалгах буюу “Regression Test” гэж нэрлэдэг. Хэдийгээр бvх төрлийн аргаар шалгаад ямар ч алдаагvй байсан ч хэрэглэгч дээр очоод эвдрэх тохиолдол гардаг. Энэ тохиолдолд шуурхай арга хэмжээ авч, асуудлыг богино хугацаанд шийдээд хэрэглэгчдээсээ хvлцэл өчдөг. Тодорхой алдааг учир шалтгаанаар нь судлаад засварлахад өндөр тvвшингийн мэргэжилтнvvдийг татан оролцуулдаг. өөрөөр хэлбэл, компанийн урдаа барьдаг мэргэжилтнvvд гал сөнөөгчид шиг шуурхай ажиллаж, харин шинээр ажилд орсон буюу бусдын далбаан дор явдаг хэсэг нь ус ширшигчийг нь барьж зогсох жишээтэй.

Манайд томоохон байгууллага, компаниуд харьцангуй өндөр vнээр хувь хvмvvс болон коипаниудаар программ бичvvлдэг. Ихэнх тохиолдолд программ нь ажилладаг байгаад, компьютерт нь суулгаж өгөөд, ажиллах хvнд нь зааж өгснөөр ажлын гvйцэтгэл дуусдаг нь нууц биш. Энэ талаар сонирхуулна уу.

“Хийлээ, өглөө, мөнгөө авлаа, одоо надад хамаагvй” гэдэг зарчим бол маш буруу юм. Хийсэн л бол арыг нь тэр пvvс vргэлж даах ёстой. Тэр бvтээгдэхvvний алдаа мадгийг нь засах, шинжлэх гээд өчнөөн олон ажил цувран гарч ирдэг. Үvнийг лицензийг нь зарах ба vйлчилгээгээр хангах гэж хоёр хуваадаг. Жишээлбэл Microsoft корпорацийн Windows2000 бол лицензийн программ. Үvнийг хийлээ, зарлаа. Тvvнтэй холбоотой бvх нэмэлт сайжруулалт (upgrade болон service pack) нь vнэгvй дагалддаг. Бидний хийж байгаа томоохон программууд нь 5-10 жилийн гэрээтэй бөгөөд гэрээний хугацаанд бvх vйлчилгээг нь vнэгvй хийдэг. Лицензийн өртөг нь нийт vнийн 1/3 байдаг. Үлдсэн 2/3 нь нэмэлт, өргөтгөл, сайжруулалт, шинэчлэлтэнд хамаарна. Энэ vнийг эхнээс нь тогтмол vнээр хийх болон зах зээлээс хамааран явцын дунд ихэсгэх замаар тогтоож болно. Ер нь зах зээлээ сайн судлахгvйгээр эхнээс нь тогтмол vнээр хийнэ гэдэг бол аз туршсан хэрэг л дээ. Тухайн захиалагч гэрээ хийснийхээ дараа өөрсдийнхөө хvмvvсийг уг компьютерийн пvvсийн сургалтанд хамруулж, бvх заавар, гарын авлагатай танилцуулсны дараа тэднийгээ аттестатчилалд оруулдаг. Үvний дараагаар хоёр талаас тусгай хэсэг томилогдон захиалагчийн эрэлт хэрэгцээнд тааруулан өгөдлийн сангийн бvтцийг зангидаж, тvvнд хуучин хадгалагдаж ирсэн захиалагчийн мэдээллийг хөрвvvлдэг. Бvтээгдэхvvнийг дуусан дуустал захиалагч хамт байж, дуртай vедээ буюу таалагдахгvй зvйл дээрээ шууд өөрчлөлт оруулах саналыг тавьдаг. Тvvнээс нь гажих ямар ч арга байхгvй, тэр бvх өөрчлөлтийг нь оруулдаг. Захиалагчийн шаардлага, эрэлт хэрэгцээг бvрэн хангах нь чухал. Нөгөөтэйгvvр захиалагч нь нөлөө бvхий том пvvс бол компьютерийн пvvсийн төсөл дээр ажиллаж байгаа чадварлаг хvмvvсийг мөнгөөр зодоод компанидаа авчихдаг сөрөг тал бий.

Таныг уншигчид маань “Цахим өртөө” сvлжээг vvсгэн байгуулж, ажилладаг гэдгийг мэднэ. Сvлжээгээр төрөл бvрийн мэдээллийг (зарим нь харьцангуй их хэмжээтэй) гишvvддээ хvргэж (би өөрөө тус сvлжээний гишvvн л дээ), сvлжээгээр өрнөсөн бvхий л асуудлаар санал бодлоо илэрхийлж, маш идэвхтэй байдаг. Ажлынхаа хажуугаар энэ бvгдийг яаж амжуулдаг вэ?

Энэ сvлжээг Англид амьдарч байгаа Д.Цэрэнбат (миний Интернэтийн найз) анх санаачлан хийж, би дэмжсэн юм. Бодлогын чанартай зvйлийг бид хамтран шийддэг бөгөөд ярилцлага, хэлэлцvvлэг, эрэгцvvллийн ерөнхий чиглэлийг барих ажил надад оногддог болохоор идэвхтэй оролцохоос өөр зам байдаггvй. Ер нь завгvй гээд бодчих юм бол юуг ч хийж чадахгvй шvv дээ. Ийм болохоор энд тэнд ямар нэгэн юм хийж явахад төрсөн санааг хурааж байгаад нэг завандаа бичдэг. Америкууд цагийг их бvтээлчээр ашиглаж, богино хугацаанд их ажил амжуулдаг улс. “Алтны дэргэдэх гууль шарлана” гэгчээр тэднээс л сурч байна. Мэдээж ажлын бус цагаар ихэнхийг нь амжуулдаг. Тэгээд ч “Цахим Улаач” сэтгvvлд ирсэн материалыг засварлан найруулах, Вэб хуудас бэлтгэх гээд муугvй ачаалалтай байдаг. Үvнийгээ би алхам тутамдаа суралцаж байна гэж боддог, нэг ч их тvvртээд байдаггvй л дээ.

Ажлын талаархи ярианаас бага ч атугай хөндийрье. Ингэхэд та чөлөөт цагаа хэрхэн өнгөрөөдөг вэ? Энэ их ажлынхаа алжаалыг яаж тайлдаг вэ?

Чөлөөт цагаараа хvvхдvvдтэйгээ тоглож, тун ч завгvй өнгөрөөдөг. Гэр бvлээрээ хотоос алс зайдуу зугаалах замаар алжаалаа тайлах дуртай. Калифорн муж байгалийн олон vзэсгэлэнт газар, vндэсний цэнгэлдэх хvрээлэн, цэнгээнт тоглоомын газруудтай бөгөөд 4 цаг давхиад Рено, 10 гаруй цаг давхиад Лас Вегас, Леголанд, Дисней Ланд, Универсаль Студио, Холливvvд орно. Олон цаг машинаар явахад америкийн асар уудам нутгийг өөрийн эрхгvй мэдэрдэг. Манайхаас холгvй 1 цаг яваад Наапагийн хөндий гэх Калифорнийн дарс vйлдвэрлэдэг нутагт очиж дарс ууж, усан vзэм идэж зугаалах нь дээд зэргийн амралт болдог. Наапа дарс vйлдвэрлэлтээр дэлхийд эхний гуравт ордог, Франц, Итали, Калифорнийн дарс гэж ярьдаг шvv дээ. Иймээс калифорнийнхон дарсаараа ихэд бахархаж, vvнийгээ “Wine Heritage” хэмээн ихэд сурталчилдаг. Албан байгууллага, пvvс компаниуд vе vе “дарс амсах” хэмээх баярыг зохиож, нилээд халцгаана. Энэ нь тун хөгжилтэй болдог.

Хувь хvний хувьд ямар чанарыг эрхэмлэн vздэг вэ?

өөрийн бодолтой ноён нуруу, өрөөлийг хайрлах нинжин сэтгэл, хvний vгийг гvйцэд сонсох тэвчээр, хэлэх vгээ олны өмнө цэнэх ярианы соёл, бэрхшээлийг туулах сэтгэлийн тамир, бусдад өгөх сэтгэлийн дэм, бурангуй ёстой эвлэршгvй шударга зан. Энэ бvгдийг би эрхэмлэн дээдэлдэг.

Манай сэтгvvлийн уламжлалт асуулт. Уншигчдад хандаж хэлэх таны vг

Уншигч тvмний ухаан нь тунгалаг, урам зориг нь хурц, vйлс бvтээл нь өөдрөг, vр хvvхэд нь өнөр, алд бие нь өвчин зовлонгvй, ашид мөнхийн аз жаргалтай явахыг билэгдэн ерөөлийн дээдийг өргөн баръя. Монголчууд маань бие биенээ дээдлэн хvндэлж, билэг ухаанаа сорин уралдуулж, даяар Монгол орноо мандан хөгжvvлж, даян дэлхийд цуурайтуулж явах болтугай.

Манай сэтгvvлийн хvндэт зочноор уригдан ярилцлага өгсөн Танд их баярлалаа. Улс орныхоо ирээдvйн төлөө, ард олныхоо төлөө, шинэ мэдлэг, шинэ технологийн төлөөх Таны эрдмийн харгуй дардан байг. Танд нийт уншигчдынхаа өмнөөс сайн сайхан бvхнийг хvсье.